رسانه ۷ – مهمترین نکته آن است که در سن ۶ تا ۱۲ ماهگی، هنوز هم غذای اصلی کودک شیرمادر است و غذای کمکی بهتر است بعد از تغذیه با شیر مادر و نه با فاصله زیاد، داده شود. در صورتی که شیرخوار بعد از غذای کمکی باز هم تمایل داشت شیرمادر بخورد اشکالی ندارد.
اگر غذا در فواصل تغذیه با شیر مادر داده شود ممکن است موجب کاهش ترشح شیرمادر و یا حتی جایگزین آن گردد.
غذای کمکی هنگام شروع و در دفعات اول، باید کمی غلیظتر از شیرمارد باشد. پس از چند روز، غلظت آن بیشتر و مانند ماست معمولی یعنی بسیار نرم و به تدریج ظرف چند روز دیگر با توجه به توان بلع شیرخوار بر غلظت آن افزوده میشود به طوری که هنگام کج کردن قاشق به راحتی از آن نریزد.
روزهای اول، میتوان مقدار کمی از غذا را روی نوک قاشق گذاشت و به شیرخوار ارائه نمود همچنین مادر میتواند دست خود را بشوید و با انگشت خود غذا را در دهان شیرخوار بگذارد. به هیچ وجه نباید غذا را با بطری و یا سرپستانک به شیرخوار داد.
دفعات تغذیه تکمیلی معمولاً دو تا چهار بار در روز است و نیازی نیست که شیرخوار بعد از هر بار تغذیه با شیرمادر، غذای کمکی دریافت کند.
مقدار غذای کمکی در زمان شروع، حدود یک تا دو قاشق مرباخوری* است. در مورد زرده تخممرغ استثنائاً در ابتدا به اندازه یک نخود است که با کمی شیر مادر یا فرنی مخلوط و نرم میشود.
افزایش مقدار غذا بر حسب میل شیرخوار است ضمن این که نباید با تحمیل و اجبار خورانده شود از طرفی هم نباید آن قدر زیاد باشد که منجر به مشکلات گوارشی مثل استفراغ و یا کاهش دریافت شیرمادر و طولانیتر شدن فواصل شیرخوردن شود.
مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار و تعداد وعدهها باید به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه شوند.
بین اضافه کردن مواد غذایی جدید بهتر است ۳ روز فاصله گذاشت تا اگر شیرخوار به ماده غذایی خاصی عدم تحمل و یا حساسیت نشان داد، نوع آن مشخص شود. به این ترتیب دستگاه گوارش کودک فرصت عادت کردن به مواد غذایی جدید را نیز پیدا میکند. در مورد سبزیهایی مانند سیبزمینی، هویج، گشنیز، جعفری و کدو که احتمال عدم تحمل و حساسیت آنها کمتر است میتوان هر روز یک نوع جدید را اضافه نمود.
برای تهیه غذای کمکی لازم است به تدریج از همه گروههای غذایی مانند غلات و مواد نشاسته ای، گوشت و جانشین هیا آن (تخممرغ، حبوبات، مغزها) لبنیات، سبزیها و میوهها به ویژه سبزیهای سبز تیره و نارنجی و میوههای زرد و نارنجی استفاده شود و بخشی نیز به روغنها یا چربی اختصاص داده شود.
ضمن رعایت تنوع در تهیه غذای کمکی، توصیه میشود غذای کودک بهگونهای باشد که همه روزه یکی از مواد غذایی با منشاء حیوانی مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ یا سایر پرندگان، ماهی، جگر همچنین تخممرغ و لبنیات مورد استفاده قرار گیرند.
گوشت را بهتر است به تکههای بسیار ریز یا قیمه ریزه تقسیم کرد یا از گوشتی که در منزل چرخ شده است استفاده نمود تا پختن آن سریعتر و نرم کردن آن راحتتر و خوردنش برای کودک آسانتر باشد.
در صورت لزوم برای اینکه انرژی غذاهای کمکی کودک مانند پوره، حریره. سوپ یا آش بیشتر شود میتوان به غذا، یک قاشق غذاخوری روغن مایع (زیتون) کره حیوانی یا خامه اضافه کرد.
استفاده از کره های نباتی (مارگارین) با ترانس پایین اشکالی ندارد.
برای این که خوردن غذای کمکی برای کودک راحتتر باشد بهتر است غذا را با پشت قاشق، چنگال و یا گوشت کوب نرم نمود. استفاده از مخلوط کردن یا آسیاب برقی توصیه نمیشود زیرا مخلوط کن، غذا را بیش از حد نرم و یکنواخت میکند و اگر این امر ادامه یابد کودک مهارت جویدن را فرا نگرفته و در آینده از پذیرش غذاهای معمولی خودداری مینماید.
به طور معمول هنگام تهیه غذای کمکی نباید از نمک استفاده شود (به علت احتمال ابتلا به فشارخون و عادت کودک به خوردن غذاهای شور) ولی اگر کودک نسبت به خوردن غذایش مثلاً سوپ، بی علاقه بود و آن را نخورد بهتر است اول از ادویههای ملایم و سالم یا چاشینهایی مانند آب لیموترش تازه یا آب نارنج تازه به مقدار خیلی کم در آخرین لحظه پخت سوپ استفاده کرد و اگر این کار موثر نبود اضافه کردن مقدار بسیار کمی از نمک اشکالی ندارد.
از چشاندن غذای خانواده، چون نمک و ادویه دارد باید خودداری نمود زیرا با خوردن این غذاها، کوک غذای خود را نخواهد خورد.
با شروع غذای کمکی، ضمن افزایش دفعات شیردهی لازم است به شیرخوار آب جوشیده خنک شده نیز داد تا ادرار کودک پر رنگ و مدفوع او سفت و سخت نشود.
در طی شش ماه اول عمر، به منظور کاهش خطر بروز خس خس سینه و آلرژی غذایی، تجویز قطره ویتامین A+D بر مولتی ویتامین ارجح است.
از شش ماهگی به بعد هر روز علاوه بر دادن یک سیسی از قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین باید از قطره آهن به میزان ۱۵ قطره (که معادل ۱۵ میلی گرم عنصر آهن است) یا یک و نیم میلی لیتر از شربت آهن (سولفات فرو) استفاده نمود تا نیاز شیرخوار به آهن نیز تامین شود.
در مورد شیرخوارانی که با وزن کم متولد شدهاند (کمتر از ۲۵۰۰ گرم) شروع تجویز آهن از پایان دو ماهگی آنها است.
بعد از ریختن قطره آهن در عقب زبان یا دادن شربت آهن به شیرخوار، علاوه بر خوراندن کمی آب جوشیده خنک شده یا کمی آب میوه (از زمانی که دادن آب میوه مجاز باشد)، باید دندانهای او را با مسواک نرم مخصوص شیرخوار و بدون استفاده از خمیر دندان، مسواک زد و یا دندانها را با پارچه تمیز یا گوش پاک کن که کمی مرطوب شده باشد پاک نمود.
مقدار مصرف روزانه قطرههایی که هم مولتی ویتامین و هم آهن دارند یک میلیلیتر است. ولی چون مقدار آهن این فرآوردهها کمتر از حد موردنیاز است، توصیه نمیشوند.
از دادن قطره یا شربت های مولتی ویتامین و آهن غیراستاندارد (عمدتاً خارجی که مقادیر ویتامین و آهن آنها نامناسب و ناکافی و جذبشان هم کم است) جداً خودداری شود.
توصیه میشود در همه کودکان تجویز قطره آهن و قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین تا دو سالگی ادامه داشته باشد و هرگز نباید به دلیل احتمال سیاه شدن دندانها از مصرف قطره آهن صرفنظر نمود.
دکتر سلطان زاده