گروه خانواده؛ نعیمه موحد: احادیث و روایات دینی زیادی درباره ثواب حفظ قرآن و جایگاه حافظان در جامعه وجود دارد. بسیاری از خانوادهها دوست دارند به خاطر سعادت دنیوی و اخروی که از راه حفظ قرآن نصیب بچههایشان میشود آنها را در این مسیر قرار بدهند. اما شاید تعداد کمی از این والدین بدانند که […]
گروه خانواده؛ نعیمه موحد: احادیث و روایات دینی زیادی درباره ثواب حفظ قرآن و جایگاه حافظان در جامعه وجود دارد. بسیاری از خانوادهها دوست دارند به خاطر سعادت دنیوی و اخروی که از راه حفظ قرآن نصیب بچههایشان میشود آنها را در این مسیر قرار بدهند. اما شاید تعداد کمی از این والدین بدانند که برای تشویق کودکانشان به حفظ قرآن باید اول از خودشان شروع کنند.
این نکتهای است که حجتالاسلام علیرضا نجفی؛ کارشناس حفظ قرآن، مسئول مراکز مجازی کشوری سازمان اوقاف و امور خیریه و صاحب یکی از سایتها و کانالهای شاخص در زمینه حفظ قرآن میگوید. آقای نجفی که متولد سال 1358 در روستای لکلر آذربایجان شرقی و حافظ کل قرآن است عمری را به تدریس و کار در زمینه حفظ قرآن گذرانده است.
در این گفتوگو حجتالاسلام نجفی درباره چگونگی تشویق کودکان به حفظ قرآن، بایدها و نبایدهای این کار، وظیفه والدین و البته نحوه صحیح حفظ قرآن از پس سالها تجربه گفته است.
آشنایی شما با قرآن و حفظ آیات از کجا شروع شد؟
از دوران ابتدایی به مسجد روستا رفتوآمد داشتم. یک موسسه فرهنگی و مذهبی به اسم یکی از آشنایان در روستا دایر بود اما کارهای آن را من انجام میدادم. در آن ایام شکل کار به صورت مکتبخانهای بود ولی باز هم استقبال خوب بود و این تشکیلات سیدصنفر شاگرد داشت. هم در مدرسه روستا، هم در مسجد و هم در پایگاه بسیج فعالیتهای قرآنی و مذهبی این موسسه شامل روخوانی، تجوید و حفظ جزء سی انجام میشد.
آشنایی من با فعالیتهای قرآنی و کار تشکیلاتی فرهنگی در همینجا بود و این روند ادامه داشت تا اینکه سال 1382 برای تحصیلات حوزوی به قم آمدم. از همان سال در عرض یک سال در دارالقرآن امام حسین(ع) توانستم حافظ کل قرآن بشوم. بعد با چندماه فاصله در همان موسسه برای تدریس دعوت شدم. خوشبختانه توانستم در این موسسه طی سالیان سمتهای دیگری مثل معاونت آموزش بگیرم. بعد از آن برای برپایی کلاس آموزشی حفظ قرآن به جامعهالقرآن قم دعوت شدم. حدود 11سال در این مرکز معاونت آموزش بودم. در کنار اینها سه سال مشاور آموزش حفظ دانشگاههای علوم قرآنی کشور، تدریس در دانشگاه قم و چندین سمت دیگر را هم تجربه کردم. درحال حاضر هم مسئول مراکز مجازی کشوری سازمان اوقاف و امور خیریه هستم.
چه شد که تصمیم گرفتید فعالیتهایتان را بر حفظ قرآت متمرکز کنید؟
در کنار همه فعالیتهایم تا این سالها همیشه دغدغه برپایی یک کار منسجم برای حفظ قرآن را داشتم. اینکه اگر کسی خواست قرآن را حفظ کند مرجعی باشد که بتواند سوالاتش را بپرسد و کار حفظش را شروع کند. بالاخره یک سال پیش توانستم سایت «همیار حفظ قرآن» را در این زمینه راهاندازی کنم. البته از سال 1394 در پیام رسانی کانال داشتم که اکنون در همه پیام رسانها موجود است و محتوایش هم از سایت گستردهتر و به روزتر است. در این زمینه من از کمک و دانش اساتید بزرگ و طراز اول کشور در زمینه حفظ مثل استاد مهدی فروغی استفاده کردم.
در این کانالها محتوای صفر تا صدی حفظ قرآن جمعآوری شده است. هر آنچه که در مقوله حفظ قرآن نیاز است، اعم از مسائل تربیتی، روش حفط، کلاسداری و… در این سایت بارگذاری شده است. ما میتوانیم تضمین بدهیم که هر کسی در هر کسوتی و در هر سنی پاسخ همه سوالات و نیازهایش در زمینه حفظ قرآن را در سایت همیار پیدا خواهد کرد.
تمامی کلاسهای ما هم به صورت آنلاین برگزار میشود. اما کلاس آنلاینی که پاسخگویی 24ساعته و یک دستورالعمل پربازده برای حفظ قرآن دارد. ما در روزهای عادی تا هزاروپانصد پیام از قرآن دوستان درباره چگونکی حفظ قرآن دریافت میکنیم. این میزان در این ایام خاص و شیوع کرونا به سههزار پرسش در روز رسیده است.
این حجم سوال را چهطور پاسخ میدهید؟
اوایل خیلی اذیت میشدم. در ابتدای راهاندازی سایت تقریبا تنها بودم و به عنوان یک طلبه زیاد هم از آی تی سردرنمیآوردم. همه مراحل فنی مربوط به راهاندازی سایت را خودم یاد گرفتم و جلو آمدم. اوایل سوالاتی که میآمد را متنی پاسخ میدادم که خیلی وقت میگرفت. بعد سوالات را صوتی جواب دادم که بهتر بود ولی باز هم جوابگوی تعداد سوالات نبود. بعد از آن برای هر پیامرسان یک آرشیو صوتی ایجاد کردم. به جز برنامهدهی که برای هر فرد باید خاص خودش باشد، حالا در جواب سوال هر فرد پاسخ از پیش ضبط شده را ارسال میکنم. پاسخها هم همگی خطاب به شخص و با سلام و احوالپرسی آغاز میشود تا فرد سوالکننده احساس نکند صرفا یک پاسخ خشک و رسمی برای او ارسال شده است.
مثلا اگر کسی سوال کرده باشد «میخواهم فرزندم حفظ قرآن را شروع کند چه کنم؟» سریع برای او فایل «سخنی با والدین» را ارسال میکنم. به همین روش خدا را شکر تا به حال توانستهام پاسخ سوالات مراجعین را بدهم. بعضی مراجعین به سایت مربیهایی هستند که میخواهند برنامهدهی را یاد بگیرند. من برای مربیها هم فایل جداگانهای دارم که صفر تا صد برنامهدهی در آن ذکر شده و این فایل را برایشان ارسال میکنم.
کلاسهای حفظ مجازی هستند یا حضوری؟
در ایام کرونا ما به وسیله اسکای روم کارگاههای مجازی برنامهدهی، تربیت فرزند، تشویق به حفظ قرآن و… را برگزار میکنیم. اما سایت همیار از ابتدا در کنار کلاسهای حضوری، کلاس مجازی هم داشت. این کلاسها حتی در خارج کشور با موسسه امام مهدی(عج) در تورنتو، بلاروس، کرواسی، تگزاس، کالیفرنیا و… کلاس برگزار شده است. انشالله در روز نیمه شعبان هم زحمات این چندسال در قالب موسسه همیارحفظ قرآن کریم با همکاری مسجد مقدس جمکران کارش را به صورت رسمی شروع میکند.
به واسطه سالها تدریس و حضور در شهرهای مختلف کشور شناخت خوبی از مربیان و اساتید دارم که از کمک آنها برای کار و تدریس استفاده میکنم.
یکی از سوالات مشترک خانوادهها این است که ما از چه سنی باید فرزندمان را آماده حفظ قرآن کنیم؟
ما در آموزش و پرورش میگوییم بچهها تا فلان سن باید مقدار مشخصی از دروس و کتابها را یاد گرفته باشند. به نظر من این روش در این روزها جواب نمیدهد. قدیم شاید من که بچه روستا بودم از نظر درسی با کسی که در تهران بود تفاوت چندانی نداشتم. اما این روزها بچهها با توجه به فرهنگی که در آن رشد میکنند، خانه به خانه با یکدیگر متفاوت هستند. یکی سطح برخورداری پایینی دارد. آن یکی خانوادهای با تحصیلات عالیه دارد و یا یکی دیگر در فرهنگی باز و بدون قید بزرگ شده است.
به همین خاطر نمیشود مثل قدیم یک خط کش گذاشت و گفت از شش سالگی حفظ قرآن را شروع کنیم. ملاک ما این است که کودک در چه سنی به حفظ قرآن علاقه دارد و میخواهد این کار را شروع کند. هر کودکی در هر سنی این ویژگی را داشت یعنی مرحله اول را رد کرده است. مرحله دوم این است که ببینیم آیا او در سنی هست که روخوانی قرآن را بلد باشد یا نه. اگر نبود، این کودک باید به سمت «حفظ دلی» یا تفننی برود. در حفظ دلی روی چند سوره کوچک قرآن تمرکز میکنیم و آیات مشخصی از قرآن مثل «وبالوالدین احسانا» را به آنها آموزش میدهیم. برای این گروه حفظ الفاظ زیاد مدنظر نیست. کاربردی شدن آیات در ذهن کودک مهمتر است.
اما کودکانی که بعد از ابراز علاقه به این مسیر، روخوانی بلد باشند حفظ ترتیبی و تخصصی را به آنها پیشنهاد میدهیم. البته این دسته هم میتوانند حفظ دلی را انتخاب کنند.
مرحله اول یعنی همان انگیزه و علاقه به حفظ قرآن را چهطور باید در کودک ایجاد کنیم؟
این سوالی که مطرح کردید در فایلهای صوتی من نامش، «بایدها و نبایدهای خانواده قرآنی» است. من تاکید دارم که مادر نباید مربی آموزشی فرزند باشد. مادر منبع محبت بیپایان به فرزند است. اما مربی باید سختگیری و گاهی به شاگرد عتاب و خطاب کند تا نتیجه درست به دست بیاید. وقتی این مسئولیت را به مادر میسپریم یا به شخصیت مادری او ضربه میزنیم یا به شخصیت آموزشی او، که هر دو بد است.
اما والدین وظیفه دیگری هم دارند. آنهم ترغیب کودکان به سمت قرآن است. مثل اینکه خودشان با قرآن مانوس باشند. یک تصویر از کودکی من در ذهنم باقی مانده است که هرجا قرآن وارد مجلسی میشد، مادر من سرپا میشد و میایستاد. این تصویری است که من از بزرگی و احترام قرآن در ذهنم دارم .والدین هم اگر میخواهند فرزندی حافظ قرآن داشته باشند باید اینچنین تصاویری برای او خلق کنند.
چندسال پیش وسیلهای به اسم «بالشتک قرآنی» به بازار آمد. بلندگویی در داخل بالشت بود که قرآن پخش میکرد. وقتی نوزاد روی آن میخوابید صدای قرآن را میشنید. درحالی که کار درست این است که مادر خودش برای نوزاد قرآن بخواند. چه وقتی به دنیا آمده و چه وقتی جنین است. سپردن این کار را به یک بلندگوی بیکیفیت، کاری بیهوده و عبث است.
سوال بعضی از نوجوانان این است که اصلا چرا باید قرآن را حفظ کنیم؟ ما روخوانی قرآن را بلد هستیم و ثواب تلاوت را میبریم
من این سوال را به صورت برعکس جواب میدهم و میپرسم چرا حفظ نکنیم؟ دستور دین ما این است که ما باید به انس قرآن برسیم. حفظ قرآن نسبت به روخوانی قرآن راه اعلیتری برای انس گرفتن با قرآن است.
من شاگردی داشتم که با زحمت رفت و آمد زیاد حافظ سیزده جزء از قرآن شد. بعد گفت دیگر نمیخواهم حفظ را ادامه بدهم. دلیلش هم این بود که اگر تفسیر قرآن بخواند کار مفیدتری انجام داده است. به او گفتم تفسیر این سیزده جزئی که حفظ هستی را بهتر و بیشتر بلدی یا هفده جزئی که حفظ نیستی؟ خودش هم میدانست که حفظ یعنی همان مانوس بودن اما یادش رفته بود. اینطوری یادش آمد و دوباره برگشت برای حفظ (میخندد) آن مقدار مرور، تدبر و تسلطی که حافظ بر آیات قرآن دارد یک غیرحافظ ندارد.
البته من یک اصطلاحی هم دارم به اسم «حافظ خشک و خالی». این حافظ فقط کلمات را حفظ کرده و تدبر و تعقلی در قرآن ندارد. زحمت برده و اندکی هم ثواب. این حافظ ترتیل ندارد تجوید ندارد و تفسیر هم بلد نیست. یعنی عملا بهره زیادی از حفظ نبرده است.
هدف نهایی ما باید حفظ قرآن و انس با آن باشد. یکی از راههای بسیار خوب و شدنی رسیدن به این انس، حفظ قرآن است.
این موضوع را برای کودکان زیر سن مدرسه چطور توضیح بدهیم؟
برای بچهها هم وقتی میخواهیم انگیرش ایجاد کنیم احادیث زیادی درباره مزایای حفظ قرآن است. مثل اینکه «حافظ قرآن برای اهل آسمان میدرخشد» «خدا دلی را که در آن قرآن هست عذاب نمیکند» را میگوییم.
بچهها را باید با زبان انگیزشی و کودکانه به سمت قرآن سوق داد. موسسه نورالثقلین کتابهای بسیار مفیدی در این با محوریت آیات مهربانی و… چاپ کرده است که خواندن آنها به والدین توصیه میشود. حتی نرمافزارهایی هست که به وسیله بازی کردن به کودکان قرآنآموزی میکند.
شما در کانال همیار حفظ قرآن برای کودکان روش خاصی از سایر موسسات حفظ قرآن دارید؟
یکی از اشکالات موسسات حفظ قرآن فعلی این است که از ابتدا برای انتخاب کلاس، والدین کودک را آزاد میگذارند. مثلا میگویند این کلاس حفظ دوخطی است، این پنج خطی، این هم ده خطی. هرکدام را دوست دارید ثبتنام کنید!
این درست نیست. ما برای اینکه بچهها خودشان را بشناسند، مربی آنها را بشناسد، انتظارت خانوادهها هم تعدیل بشود و کودک هم آرام آرام وارد فرآیند حفظ قرآن بشود «دوره آزمایشی» برگزار میکنیم.
برای این دوره آموزشی بعد از گرفتن تست روخوانی حتی تا فعالیتهای جانبی کودک را هم بررسی میکنیم. مثلا اگر تابستان است و کودکی به چهار کلاس تابستانی دیگر میرود شرایطش با کودک دیگری که حفظ قرآن دومین برنامه او در طول تابستان است، تفاوت دارد. کودک اول از کودک دوم وقت کمتری دارد و چون نشاط در حفظ حرف اول را میزند؛ نمیتوانیم به این دونفر مثل هم برنامه بدهیم. اگر برنامه یکسانی بدهیم کودک اول خیلی زود از حفظ قرآن خسته میشود و آن را رها میکند.
بعد از این به عنوان مثال به کودکی میگوییم برنامه شما اینطور است که به مدت 15 روز با حفظ روزی دوخط از آیات قرآن شروع کنی. بعد از 15 روز اگر دیدیم در حفظ آیات خوب عمل کرده برنامه او را برای 15 دیگر وسعت میدهیم و این مسیر تا رسیدن یه سقف توانایی کودک ادامه دارد. در واقع با این روش توانایی کودکان را میسنجیم.
هرکس که قرآن حفظ میکند باید با نشاط این کار را انجام بدهد. هرجا حفظ کردن به فرد فشار آورد یعنی از حد توان او خارج شده و ادامه دادن این برنامه نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.
مراحل دیگر مثل مرور و یا سپردن به حافظه بلندمدت چطور انجام میشود؟
ما در حفظ قرآن چند سرفصل داریم. یکی قبل از حفظ است که باید در اولین قدم از روی صدا آیه را بشنویم و از روی خط بخوانیم. این مرحله «استماع صورت» است که برای رفع اشکال روخوانی است. قدیم نوارهای سهبار و دهبار تکرار بود که ما آن را قبل از حفظ توصیه نمیکنیم. پون لحن وصدای قاری قبل از حفظ نباید در ذهن حافظ بنشیند. وقتی اشکال روخوانی برطرف شد، فرد باید خودش آیه را بارها برای خودش بخواند تا حفظ بشود. اگر همحفظ به صورت اشتباه توی ذهن برود پاک کردن و اطلاحش فوقالعاده سخت میشود.
بعد از روخوانی «ترجمه و تفسیر» خوانده میشود و بعد تکرار برای حفظ شروع میشود. تفسیر برای بچهها باید در حد فهم و سن خودشان باشد. مثلا اگر در حال حفظ سوره کوثر هستیم دانستن اینکه «هرکس بدی کند؛ بدی به خودش برمیگردد» برای کودکی که روخوانی قرآن بلد نیست و حفظ دلی انجام میدهد کافیست. درواقع نکتههای خوب و اخلاقی و کاربردی آیات ذکر میشود.
نحوه حفظ هم به صورت زنجیرهای است. یعنی هر آیه را به سه قسمت تقسیم میکنیم. وقتی قسمت اول حفظ شد سراغ قسمت دوم میرویم. بعد قسمت اول و دوم را با هم حفظ میکنیم و به همین ترتیب سراغ قسمت سوم میرویم. آیه که تمام شد آیه بعدی را به همین روش حفظ میکند و دوباره دو آیه را با هم میخوانیم. این روش حفظ زنجیرهای است. خواندن هم باید با صدای واضح مانند تلاوت آیات در نماز صبح آقایان باشد، نه ذهنخوانی یا زمزمه.
وقتی درس امروز که حفظ کردن آیاتی مشخص بود تمام شد وارد مرحله «ده درس» میشویم. یعنی باید آموختههایمان را به حافظه بلندمدت ببریم. در این روش مجموع ده درس آخری که خوانده شده باید هر روز مرور بشود. یعنی حافظین یک برنامه روزانه دارند که آن خواندن ده درس اخیر حفظ شده است تا آیات به حافظه بلندمدت بروند.
بقیه محفوضات سه حالت پیدا میکنند. «مرور»، «مباحثه» و «استماع ترتیل». در مرور از حفظ و با صدای آشکار میخوانیم. در مباحثهگری برای کس دیگری میخوانیم و بعد هم استماع ترتیل انجام میدهیم. همه این مراحل توسط خود قرآنآموز انجام میشود و مربی در جریان آن قرار میگیرد. هر چندوقت یکبار هم مربی آموختهها را از قرآنآموز سوال میکند.
در کلاسهای مجازی مربی چهطور تکالیف را کنترل میکند؟
بچهها دفترچه تکلیف دارند. این دفترچه الان تبدیل به نرمافزار شده و بچهها تکالیف هر روز را در همان روز انجام میدهند. اینطور نیست که مثلا کودکی اگر دو روز در هفته تکلیف حفظ دارد همه را شب قبل از کلاس حضوری یا مجازی انجام بدهد. مربی هم تکالیف را کنترل میکند. این کنترل با تماس تلفنی و پرسش و پاسخ از قرآنآموز انجام میشود.
در واقع اکثر کارهای ما به صورت هوشمند و استفاده از نرمافزار انجام میشود . اکثر فعالیت اساتید مجازی است و ارتباط با قرآنآموز، نمردهدهی، ارزیابی، ارائه دفترچه تکلیف، بازبینی تکالیف، برنامه ماهانه و… هم مجازی انجام میشود.
انتهای پیام/
