رسانه ۷حُسن ظن به دیگران همان چیزی است که در اسلام و سخنان اهل بیت و در کنار آن امروزه در گفتار روان شناسان برای رسیدن به آرامش و کاهش بسیاری از فشارهای روانی خیلی به آن سفارش شده است. به این معنی که هرگاه سخنی را شنیدیم یا عملی را از دیگران مشاهده کردیم و احتمال اشتباه و نادرستی در آن کلام و رفتار دادیم، بر ما است که آن احتمال را از بین ببریم و آن را به دیده حُسن بنگریم.

پس اگر نتوانستیم آن‌ها را به صورت خوب و نیکو بنگریم، هیچکس را جز خودمان نباید ملامت کنیم.(مظاهری، حسین، کاوشی در اخلاق اسلامی، ص ۳۹۹)

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

(لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُوْمِنُونَ وَ الْمُوْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیْراً وَ قالُوا هذا إِفْکٌ مُبینٌ). نور/ ۱۲؛

ترجمه: چرا هنگامى که آن [بُهتان] را شنیدید، مردان و زنان مومن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند: «این بُهتانى آشکار است؟».

در نهج‏البلاغه، مکرر به ویژگی‏های مثبت افراد اشاره شده و ما را به آن توجه داده است.

خطبه «متقین» زیباترین بیان‏ها را درباره ویژگی‏های مثبت دارد. در اینجا برای نمونه، یکی از کلمات قصار حضرت را درباره مومنان مطرح می‏کنیم: «الْمُوْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ أَوْسَعُ شَی‏ءٍ صَدْرا وَ أَذَلُّ شَی‏ءٍ نَفْسا یَکْرَهُ الرِّفْعَهَ وَ یَشْنَأُ السُّمْعَهَ طَوِیلٌ غَمُّهُ بَعِیدٌ هَمُّهُ کَثِیرٌ صَمْتُهُ مَشْغُولٌ وَقْتُهُ شَکُورٌ صَبُورٌ مَغْمُورٌ بِفِکْرَتِهِ ضَنِینٌ بِخَلَّتِهِ سَهْلُ الْخَلِیقَهِ لَیِّنُ الْعَرِیکَهِ نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ وَ هُوَ أَذَلُّ مِنَ الْعَبْد»؛

فرد مومن صورتش خندان است و قلبش اندوهناک. در حوادث حوصله فراوان دارد و روحش ذلیل و تسلیم وی است. از سرکشی ناراحت می‏شود و با ریا دشمن است. اندوهش طولانی و همتش عالی است. حرفش کم است و کارش زیاد. سپاسگزار و شکیباست. در فکر خود فرو رفته و در ذکر حاجت بخل می‏ورزد. خوش برخورد و نرم‏خوست در عین اینکه ذلیل‏تر از بنده است، روحش سخت‏تر از سنگ است.
حُسن ظن به دیگران همان چیزی است که در اسلام و سخنان اهل بیت و در کنار آن امروزه در گفتار روان شناسان برای رسیدن به آرامش و کاهش بسیاری از فشارهای روانی خیلی به آن سفارش شده است. به این معنی که هرگاه سخنی را شنیدیم یا عملی را از دیگران مشاهده کردیم و احتمال اشتباه و نادرستی در آن کلام و رفتار دادیم، بر ما است که آن احتمال را از بین ببریم و آن را به دیده حُسن بنگریم

نهی از غیبت، تهمت، کینه‏ توزی، تجسس و سخن‏ چینی همگی به نوعی ما را به سوی توجه به ویژگی‏های مثبت و عدم توجه به ویژگی‏های منفی افراد جهت می‏دهد: «أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَ مِنْ أَخِیهِ وَثِیقَهَ دِینٍ وَ سَدَادَ طَرِیقٍ فَلَا یَسْمَعَنَّ فِیهِ أَقَاوِیلَ الرِّجَال»؛

شما مردم هرگاه به اعتماد و حسن عمل برادر دینی خود عقیده دارید، حرف این و آن را درباره او نشنوید.

بدبینی به دیگران نه تنها ناظر به اعمال گذشته آن‌ها نیست بلکه عاملی است بر اینکه نسبت به رفتارهای دیگران در آینده نیز انتظار منفی داشته باشیم. افراد بدبین انتظار عملکرد نادرست از دیگران دارند؛ زیرا خودشان نیز به خاطر بدبینی عملکرد درست ندارند.

امام علی(علیه السلام) این افراد را بدترین افراد می‌شمارند و می‌فرماید:

«شَرُّ النَّاسِ مَنْ لَا یَثِقُ بِأَحَدٍ لِسُوءِ ظَنِّهِ‏ وَ لَا یَثِقُ بِهِ أَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ».شرح آقا جمال خوانسارى، ج ۴، ص ۱۷۸

ترجمه: بدترین افراد کسی است که به دیگران به خاطر بدبینی اعتماد ندارد و دیگران نیز به خاطر بدرفتاری به او اعتماد ندارند.
بدبینی به دیگران نه تنها ناظر به اعمال گذشته آن‌ها نیست بلکه عاملی است بر اینکه نسبت به رفتارهای دیگران در آینده نیز انتظار منفی داشته باشیم. افراد بدبین انتظار عملکرد نادرست از دیگران دارند؛ زیرا خودشان نیز به خاطر بدبینی عملکرد درست ندارند

این روایت هم رابطه بدبینی با رفتار بد و هم تأثیر بدبینی را در روابط اجتماعی نشان می‌دهد. وقتی کسی به دیگری اعتماد نمی‌کند انتظار منفی از عملکرد او در آینده دارد که این هم در علم روان شناسی و هم در منابع اسلامی امری نکوهیده است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مکرراً انسان‌ها را به نگرش مثبت درباره یکدیگر تشویق می‌کردند. ایشان درباره تلاش برای پیدا کردن حُسن ظن به مردم می‌فرماید:

«اطْلُبْ‏ لِأَخِیکَ‏ عُذْراً فَإِنْ لَمْ تَجِدْ لَهُ عُذْراً فَالْتَمِسْ لَهُ عُذْراً».بحارالانوار ج ۱۰، ص ۱۰۰؛

ترجمه: برای کارهای برادرت دنبال عذر و بهانه باش و اگر عذری نیافتی، باز تلاش کن تا عذر و دلیل بیابی.

امام علی(علیه السلام) خطاب به مالک اشتر می‌فرماید:

«وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْ‏بِأَدْعَى إِلَى حُسْنِ ظَنِّ وَالٍ بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ وَ تَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ وَ تَرْکِ اسْتِکْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَى مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ فَلْیَکُنْ مِنْکَ فِی ذَلِکَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَکَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِکَ فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْکَ نَصَباً طَوِیلًا وَ إِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلَاوُکَ عِنْدَهُ».(نهج البلاغه، نامه/۵۳؛)

ترجمه: و بدان که هیچ چیز گمان والى را به رعیت نیک نیارد، چون نیکی ای که در حق آنان کند و بارشان را سبک دارد، و ناخوش نشمردن از ایشان آنچه را که حقى در آن ندارد بر آنان. پس رفتار تو چنان باید، که خوش گمانى رعیت برایت فراهم آید، که این رنج دراز را از تو مى‏زداید. و به خوش گمانى تو آن کس سزاوارتر که از تو بدو نیکى رسیده و بدگمانى‏ات بدان بیشتر باید که از تو بدى دیده.

منابع:

نهج البلاغه

بحارالانوار

شرح آقا جمال خوانسارى

کاوشی در اخلاق اسلامی، حسین مظاهری