در ایران باستان، به جشن و شادی اهمیت زیادی داده می‌شد. در روزهای بخصوصی از سال، مردم گرد هم جمع آمده و به جشن و سرور می‌پرداختند، جشن‌هایی که ریشه در تاریخ این مرز و بوم دارد و متاسفانه امروزه اکثر آن‌ها به دست فراموشی سپرده شده است. بد نیست با آگاهی یافتن درباره‌ی این جشن‌های باستانی، برپاکننده‌ی شادی در جامعه و ادامه دهنده‌ی این آیین‌های زیبای کشورمان باشیم. جشن دیگان از جمله جشن‌هایی‌ست که در گذشته به شکوه هرچه تمام‌تر برگزار می‌شد و امروزه در گوشه و کنار ایران زمین، هنوز هم افرادی وجود دارند که آن را گرامی می‌دارند. با رسانه ۷ همراه باشید تا با این جشن ایرانی بیشتر آشنا شویم.
تاریخچه‌ی جشن دیگان
در ایران باستان، هر یک از روزهای ماه نام بخصوصی داشتند و در هر ماه، نام یک روز با نام آن ماه مقارن می‌شد و ایرانیان آن روز را گرامی داشته و به جشن و شادی می‌پرداختند. مثلا نوزدهمین روز از هر ماه، فروردین نام داشت و هر سال در دومین روز از ماه فروردین، جشن فروردگان برگزار می‌شد. به همین منوال در ماه دی هم جشن دیگان برگزار می‌شد. اما استثنایی که وجود داشت، این بود که در ماه، سه روز با نام دی نامگذاری شده بود، به این ترتیب در ماه دی سه جشن برای گرامیداشت این مناسبت، برگزار می‌شد. در گاهشمار زرتشتی روزهای هشتم (دوم دی ماه سال خورشیدی)، پانزدهم (نهم دی ماه سال خورشیدی)، و بیست و سوم دی ماه (هفدهم دی ماه سال خورشیدی)، به ترتیب، دی به آذر، دی به مهر و دی به دین نامگذاری شده بودند و در این روزها، مردم گرد هم آمده و جشن دیگان را گرامی می‌داشتند. این سنت زیبا در سرمای زمستان دل‌های مردم را به یکدیگر گرم می‌کرد و علاوه بر ایجاد همبستگی، شادی و سرزندگی را به آن‌ها می‌بخشید.
بنا بر گفته‌ی برخی منابع، روز اول دی ماه هم جزو روزهای برپایی جشن دیگان به حساب می‌آمده، زیرا اولین روز دی ماه، “خور روز” به معنای روز تولد خورشید نامیده می‌شد و طبق گفته‌ی ابوریحان بیرونی، دی ماه را خورماه نیز می‌نامیدند، از این رو با مصادف شدن نام اولین روز یعنی خور با نام این ماه یعنی خورماه، اولین روز جشن دیگان را همان اولین روز شروع این ماه می‌دانند. در پارسی باستان، دی به معنای آفریننده و صفت اهورامزدا (پروردگار آیین زرتشت) می‌باشد، بنابراین دی ماه، برای ایرانیان باستان جنبه‌ی نیایشی داشته و آن‌ها در جشن‌های این ماه به ستایش و شکرگزاری اهورا مزدا می‌پرداختند. امروزه هم در برخی نقاط کشورمان مردم که غالب آن‌ها زرتشتی می‌باشند، در یکی از روزهای دی و گاها در تمام دی ماه به برگزاری جشن دیگان می‌پردازند.
آیین و رسوم جشن دیگان
بهتر است آئین جشن دیگان در روزهای مختلف آن را، به تمیز نام روزها بررسی کنیم.
- خور روز (خرم روز)، نخستین روز دی ماه: روز اول دی ماه را از آن جهت خرم روز می‌نامیدند که این روز به زعم ایرانیان باستان، پس از طولانی‌ترین شب سال یعنی شب یلدا، روز تولد دوباره‌ی خورشید بوده است. این روز را زرتشتیان و به خصوص پارسیان گرامی می‌داشتند و با آیینی خاص به استقبال آن می‌رفتند. خرم روز جزو تعطیلات رسمی به شمار می‌رفت و مردم به استراحت، نیایش خداوند و جشن و شادی مشغول می‌شدند. در این روز شاه و مردم عادی تفاوتی نداشتند و همگی لباسی ساده به تن می‌کردند، پادشاه با مردم دیداری عمومی داشته و کسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت و همه‌ی کارها داوطلبانه انجام می‌شد. مردم سعی می‌کردند در این روز مرتکب کار ناپسندی نشوند و از دروغگویی، جنگ و خونریزی و حتی کشتن حیوانات برای تامین غذا هم پرهیز کنند. از دیگر آئین‌های جالب خرم روز این بوده است که مردم مقابل درخت سرو که نماد مقاومت در برابر تاریکی و سرما بوده می‌ایستادند و عهد می‌کردند که تا سال آینده حداقل یک درخت سرو دیگر بکارند. این آیین زیبا نشان از توجه ایرانیان به محیط زیست و طبیعت در تاریخ سرزمینمان دارد.
- دی به آذر، دی به مهر، دی به دین: این سه روز از ماه دی هم به تشابه روز اول دی، تعطیل بوده و مردم به برگزاری جشن و سرور می‌پرداختند و به ستایش پروردگار مشغول می‌شدند. به جز جشن دیگان، در این ماه جشن‌های دیگری هم برگزار می‌شد. جشنی به نام میدیارم‌گاه که به معنای میان سال است، پنجمین جشن از جشن‌های شش‌گانه‌ی گاهنبار بود که در دی ماه برگزار می‌شد و از روز دی به مهر (پانزدهم دی ماه طبق گاهشمار زرتشتی)، به مدت پنج روز ادامه داشت. در این روز مرسوم بود که مردم انبار زمستان را برای تغذیه‌ی دام‌های خود انباشته از آذوقه کنند. جشنی دیگر که یک روز پیش از جشن گاهنبار پنجم برگزار می‌شد، جشن سیرسور نام داشت. این جشن را مرتبط با سوگواری جمشید شاه، پادشاه نیکوکار ایرانی، می‌دانند و دلیل برگزاری‌اش این بوده که مردم، اندوه مرگ جمشید را فراموش کنند و با روحیه‌ی بهتر به زندگی ادامه دهند. مرسوم بوده که در این روز مردم خوراکی‌هایی مثل گوشت را با سیر طبخ کرده و بخورند و از آنجا که معتقد بودند دیوها، جمشید را کشته‌اند، این کار را برای دفع دیو از زندگی خود لازم می‌دانستند.
۱ دی ماه؛ روز میلاد خورشید با مراسم مختلفی از جمله آتش افروزی و پایکوبی جشن گرفته می‌شود
تفاوت تقویم شمسی و زرتشتی
در بررسی روزهایی که جشن دیگان در آن‌ها برگزار می‌شود، احتمالا متوجه تفاوت تاریخ این روزها در تقویم کنونی و تقویم زرتشتی شده‌اید. علت این تفاوت این است که در گذشته، همه‌ی ماه ها سی روزی بوده‌اند و در پایان سال، با افزودن پنج روز به اسفند ماه که پنجه دزدیده نامیده می‌شد، ۳۶۵ روز سال را کامل می‌کردند. امروزه در تقویم شمسی، ۶ ماه ۳۱ روزه داریم و همین امر باعث شش روز اختلاف در این دو تقویم شده و اولین روز از جشن‌های دیگان در تقویم زرتشتی، مطابق با بیست و پنجم آذر ماه تقویم شمسی است. بسیاری از دانشمندان و تاریخ‌شناسان معتقدند که در گذشته، دی ماه اولین ماه سال شناخته می‌شده است، چون از نظر آن‌ها همانطور که روز اول هر ماه با نام پروردگار زرتشت (اهورامزدا) مشخص می‌شود، باید احتمال این را بدهیم که اهورامزدا در اول یا وسط سال هم نقشی موثر داشته باشد.
آرتور کریستن سن، دانشمند دانمارکی، معتقد است ایرانیان دو تقویم سالیانه داشته‌اند، یکی سال عامه و یکی سال دینی. سال عامه از انقلاب تابستانی شروع می‌شد و دهمین ماه آن، دی ماه بوده که از اعتدال بهاری شروع می‌شد. سال دینی اما از اعتدال بهاری شروع می‌شد، بنابراین نخستین روز آن، دی ماه یا خرم روز بوده است. در هر حال چیزی که مشخص است، تقویم زرتشتی به دلایلی مثل رعایت نکردن کبیسه یا احتمال وجود دو نوع تقویمی که به آن اشاره کردیم، به مسئله‌ی پیچیده‌ای برای دانشمندان تبدیل شده است. خصوصاً اینکه در منابع تاریخی به برخی ماه‌ها و آب و هوای مخصوص آن‌ها اشاره شده که با آب و هوای کنونی آن ماه‌ها هیچ تطابقی ندارد. نکته‌ای که اهمیت دارد این است که نام ماه‌های ایران باستان تا امروز هم در تقویم کشور وجود دارد، نام‌هایی که ریشه در فرهنگ غنی این سرزمین دارد و با معانی زیبای خود، یادآور برخی فضایل و صفت‌های نیکو می‌باشد.
بازی‌ها و رسوم جشن دیگان
راهنمای برگزاری جشن دیگان
همانطور که تا به حال متوجه آن شدید، جشن دیگان، رسمی کاملاً زرتشتی و مربوط به ایرانیان باستان بود. این جشن را هم اکنون تمامی ایرانیان پیرو آئین زرتشت انجام می‌دهند و در تمامی روزهای ذکر شده از جشن دیگان، به شادی و سرور می‌پردازند. با ورود اسلام به ایران، تقویم زرتشتی دچار تغییر و تحول شد و تعداد زیادی از مناسبت‌های زرتشتی به دست فراموشی سپرده شد. آنطور که از ظاهر امر برمی‌آید، بیشتر توصیه‌های مربوط به جشن دیگان، توصیه‌هایی به رعایت نظافت و پاکیزگی و همچنین برگزاری جشن و شادی‌ست که منافاتی با اسلام نیز ندارد. اگرچه شاید کمی عجیب باشد اما می‌توانید، برگزاری جشن دیگان را نیز در میان جشن‌ها و مراسم اسلامی خود جای دهید. برای جذاب‌تر شدن موضوع، می‌توانید به شهرهای زرتشت‌نشین ایران (یزد و کرمان) نیز سری بزنید. حتما در میان زرتشتیان، می‌توانید تجربه جذاب‌تری از جشن دیگان را داشته باشید.
