میدان نقش جهان اصفهان | شکوه نصف جهان

اصفهان، دنیایی بی پایان از زیبایی ها و چشم اندازهای تاریخی است که هر کدام شان قصه ها و روایت هایی شنیدنی دارند و در طول تاریخ وقایع بسیاری را دیده اند. این آثار، پس از گذر سال ها همچنان پیش روی ما قرار دارند تا گوشه هایی از آنچه بر این سرزمین گذشته است را به نمایش بگذارند و تمام وجودمان را از این همه شکوه و پایداری غرق در لذت کنند. برای همین است که نامش را نصف جهان گذاشته اند تا کسی فراموشش نشود که در میان آغوش گرم این سرزمین کهن، گنجینه ای ارزشمند از هنر و معماری قرار دارد که برای شناخت کاملش سال ها وقت لازم است.

می خواهیم راهی این شهر شویم و یکی از جاذبه های آن را از نظر بگذرانیم. انتخاب از میان این همه جلوه ی دیدنی و شگفت انگیز سخت است؛ اما این بار جلوه سحر انگیز میدان نقش جهان ما را به سوی خودش می کشاند و چشمان مان را به خود خیره می کند. این میدان که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد، جهانیان را نیز شگفت زده کرده و هر کس با دیدنش غرق در تفکر و لذت می شود.

کوله بارتان را آماده کنید و با ما راهی نصف جهان شوید…

چرا بازدید از میدان نقش جهان؟

• میدان نقش جهان، یکی از میدان های بزرگ در دنیاست.
• میدان نقش جهان یکی از آثار جهانی ایران است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
• این میدان تاریخی در قلب اصفهان واقع شده است و بازدید از جاذبه های بسیاری را برای شما ممکن می کند.
• امکاناتی همچون کالسکه سواری باعث می شود که این میدان جذابیت بیشتری برای گردشگران داشته باشد.
• در پیرامون این میدان فروشگاه های صنایع دستی وجود دارند که محصولات مرغوبی را ارایه می کنند.

آشنایی با میدان نقش جهان | نگینی بر انگشتری اصفهان

میدان نقش جهان که به صورت رسمی با عنوان میدان امام شناخته می شود، میدان مرکزی شهر اصفهان است و بخشی از یک مجموعه تاریخی به شمار می رود. آنچه که این میدان را از سایر همتایانش متفاوت جلوه می دهد، شکل مستطیلی آن است که با ظاهر دایره ای یا بیضی شکلِ بسیاری از میادین معمول و رایج، تفاوت دارد. این میدان مستطیلی، طولی برابر ۵۶۰ متر و عرضی برابر ۱۶۰ متر دارد و به عبارت دیگر طول آن با ۴۳۰ قدم و عرض آن با ۱۶۰ قدم طی می شود.

برای درک گستردگی و جذابیت این میدان کافیست بدانید که نقش جهان از میدان سرخ مسکو که یکی  از گسترده ترین و مشهورترین میدان های جهان است، وسعت بیشتری دارد. میدان بزرگ و مشهور شهر بروکسل بلژیک نیز با ابعاد ۶۸*۱۱۰ متر، پهنه ای کمتر از یک دهم میدان نقش جهان را به خود اختصاص داده است. میدان نقش جهان در مقایسه با میدان کنکورد پاریس، دارای برتریِ تاریخی است و پس از میدان تیان آنمن (Tiananmen Square) در پکن به عنوان دومین میدان بزرگ جهان نیز شناخته می شود.

این میدان میزبان تعدادی از آثار تاریخی است و بناهای متعددی را در آغوش خود دارد؛ برای همین است که با بازدید از این میدان با یک تیر چند نشان می زنید و بخش مهمی از گنجینه اصفهان را خواهید دید.

دیدنی ها و تفریحات

جلوه های تاریخی در میدان نقش جهان یکی دو تا نیستند، پس اگر به خوبی آنها را نشناسید، ممکن است تجربیات خاصی را از دست بدهید. در ادامه به دیدنی هایی اشاره می‌کنیم که در این میدان قرار دارند و می توانید از آنها بازدید کنید. به یاد داشته باشید که درباره هر یک از این آثار به اختصار توضیحاتی را ارایه می دهیم و سپس برای شناخت کامل شان در مطلبی جداگانه به آنها می پردازیم.

۱- فضای کلی میدان نقش جهان

با ورود به مجموعه نقش جهان، به فضایی متفاوت از شهر وارد می شوید. این میدان در میان خود، حوض بزرگی دارد که زیبایی رقص فواره هایش زبانزد خاص و عام است. گذرگاه های متعدد به شما اجازه می دهند که به راحتی در جای جای میدان حرکت کنید و از تماشای زیبایی های آن لذت ببرید. در دو ضلع این میدان بناهای مذهبی و مساجد قرار دارند و در ضلعی دیگر یک کاخ تماشایی مشاهده می شود.

ورودی بازار اصفهان نیز از همین میدان است که شما را به دنیایی تاریخی و متفاوت دعوت می کند. دور تا دور میدان، غرفه ها یا مغازه هایی وجود دارند که اجناسی ناب از صنایع دستی را ارایه می دهند و با کالاهای شان چشم شما را به خود خیره می کنند. همه چیز آن قدر شگفت و دیدنی است که فراموش می کنید به درون بناها قدم بگذارید و دوست دارید زمان بیشتری را شاهد این زیبایی ها باشید. شاید به خاطر همین است که نیمکت های سنگی نیز در میدان وجود دارند تا بر روی‌شان بنشینید و برای لحظاتی غرق در جریان زندگی مردمان اصفهان در نقش جهان شوید.

۲- کاخ عالی قاپو | جلوه ای بی بدیل از هنر

یکی از چشم نوازترین بناها در نقش جهان کاخ عالی قاپو است که در ضلع غربی آن قرار دارد و با ظاهری دلفریب شما را به دنیای درون خود دعوت می کند. این عمارت ۴۸ متر ارتفاع و ۶ طبقه دارد که با راه پله های مارپیچ به یکدیگر راه دارند.

این بنا بین سال های ۹۷۳ تا ۹۷۷ هجری توسط شاه عباس اول و پس از انتقال پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان بنا نهاده شد تا به عنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی مورد استفاده قرار گیرد. ساخت عالی قاپو طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول به ویژه شاه عباس دوم و شاه سلیمان ادامه یافت و روز به روز زیباتر شد.

تماشایی ترین قسمت این کاخ گچ بری‌های آخرین طبقه آن است که به اتاق موسیقی یا اتاق صوت شهرت دارد و نقش سازهای مختلف در آن دیده می شود. راز شکوهمندی این بنا نیز در مینیاتورهای آن نهفته است که کار هنرمند معروف عصر صفوی، رضا عباسی هستند و جلوه ای خاص به این اثر بخشیده اند.

۳- مسجد شیخ لطف الله | تلفیق تماشایی رنگ و نور

در گوشه ای از این میدان تاریخی، گنبد زیبای یک مسجد، توجه هر رهگذری را به خود جلب می کند چرا که بر خلاف سایر مساجد که مناره های شان به سوی آبی آسمان رفته اند، بر فراز آن هیچ مناره ای مشاهده نمی شود. مسجد شیخ لطف الله یکی از مساجد خاص ایران است که در دوران صفوی ساخته شده و امروزه به عنوان یکی از دیدنی های مجموعه نقش جهان طرفداران بسیاری دارد.

این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری به شمار می رود و به فرمان شاه عباس اول، توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران مشهور آن دوره ساخته شده است. ساخت این مسجد حدود ۱۸ سال به طول انجامید و پس از گذشت سالیان طولانی، هنوز هم در استفاده از رنگ و نور در معماری شاهکاری حیرت انگیز به شمار می رود. یکی از شگفتی های این بنا، طاووسی است که در مرکز داخلی گنبد آن طراحی شده و پرهای آن توسط نور وارد شده از طاق بالای در ورودی مسجد تکمیل می شود.

۴- مسجد امام | مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان

در ضلع جنوبی میدان، گنبد و مناره هایی دیده می شود که به مسجد امام تعلق دارند. این مسجد که با نام های مسجدشاه، مسجد سلطانی و مسجد جامع نیز شناخته می شود، مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به شمار می رود.

این بنا شاهکاری بی نظیر از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است که ساخت آن در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس بزرگ، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی آغاز شده و تزیینات و الحاقات آن تا دوره جانشینان وی به طول انجامیده است.

شکوه رنگ و عظمت صحنه سر در و گنبد این مسجد یکی از خیره کننده ترین تصاویر را پیش روی شما قرار می دهد و تکرار عناصر ساختمانی، طاق نماهای متقارن، زیبایی حوض بزرگ وضو، کاشی‌کاری ها و … همه و همه شما را حیرت زده خواهند کرد.

معمار مهندس این بنا، استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان آن محب‌علی بیک الله بوده‌ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمدصالح امامی، کتیبه نگاری های آن را انجام داده اند.

۵- سردر قیصریه | گذرگاهی به سوی تجارت

سردر قیصریه نام یکی از سازه های دوران صفویه است که در گوشه ای از میدان نقش جهان و در ورودی اصلی بازار اصفهان قرار دارد و پس از چشیدن سرد و گرم روزگار، باز هم استوار در سر جای خود ایستاده است. در گذشته این بنا ۳ طبقه داشت اما پس از تخریب یکی از طبقات، امروزه تنها دو طبقه از این بنا باقی مانده است. طبقه تخریب شده به نقارخانه اختصاص داشت و به وسیله نواختن موسیقی در آن، اوقات روز به مردم اعلام می شد. طبقه دوم، مخصوص امور دفتری و بازرگانی بود و در پایین ترین طبقه حجره هایی برای خرید و فروش وجود داشت.

سردر قیصریه شامل چهار درِ فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض است و بر بالای آن نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی، ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتغالی‌ها (۱) به چشم می‌خورد. این سردر شما را به دالان های پر همهمه بازار بزرگ اصفهان می کشاند که قلب تپنده اقتصاد نصف جهان است.

پاورقی

۱- قلعه ای در جنوب ایران که در زمان شاه عباس و به هنگام پایان استعمار پرتغالی‌ها درایران به دست امام‌قلی‌خان، از سرداران شاه عباس فتح شد.

۶- بازار قیصریه | بخشی از بازار بزرگ اصفهان

بازار اصفهان یکی از بزرگترین و زیباترین بازار های ایران است و به دلیل حضور در میدان نقش جهان، یکی از ممتازترین بازارهای ایران از نظر موقعیت گردشگری به شمار می رود. ساخت بنای اصلی این بازار و بخش های مختلفش از سده دهم الی سیزدهم خورشیدی به طول انجامیده و در دوره های صفویه و قاجاریه تکمیل شده است.

بخشی از این بازار با عنوان بازار قیصریه شناخته می شود که ورودی آن در میدان نقش جهان، توسط سردری زیبا مشخص شده است. راسته های اصلی و فرعی زیادی در این بازار وجود دارد که از میان آنها می توان به سماور سازها، مَخلص، مقصودبیک، هارونیه، نیم آورد گلشن، شَله و … اشاره کرد. در این مجموعه مدارس مذهبی و مساجدی همانند دیگر بازارهای ایران دیده می شوند که تعدادی از آنها عبارتند از: مدارس مذهبی جده بزرگ و کوچک، نیماور، هارونیه، صدر، کاسه گران و مسجد های ذوالفقار، جارچی، شیشه و …

با قدم گذاشتن در این بازار می توانید جریان زندگی را لمس کنید و علاوه بر دیدن جلوه های معماری و تاریخی از تماشای عبور و مرور مردم، صنایع دستی و … نیز لذت ببرید.

۷- دروازه های چوگان | یادگاری های فراموش شده

در ضلع جنوبی و شمالی میدان نقش جهان، ستون هایی کوتاه و سنگی دیده می شوند که در واقع دروازه چوگان را تشکیل می داده اند و امروز رهگذران بی تفاوت از کنار آنها می گذرند. اینها یادگاری هایی از انجام ورزش چوگان در گذشته هستند و قدیمی‌ترین دروازه چوگان دنیا را تشکیل می دهند.

چوگان از بازی-ورزش های کهن ایرانی است که به دلیل رواج در میان پادشاهان و بزرگان به بازی شاهان نیز معروف بوده و امروزه به تمام جهان راه یافته است. در این بازی، اسب‌سواران باید بتوانند با دسته هایی چوبی که در دست دارند توپ را وارد دروازه حریف کنند و پیروز شوند.

میدان چوگان نقش جهان، یکی از میادین برگزاری بازی چوگان بوده که گستره ای برابر با ۸۳۵۰۰ متر مربع را در بر می‌گرفته است و طرح آن تا جایی در نحوه اجرای بازی چوگان تاثیر داشته‌ که زمین‌های چوگان معروف دنیا، کم و بیش از آن الگو گرفته اند.

چند سالی است که بازی های چوگان به صورت نمادین در این میدان برگزار می شوند تا تاریخ این اثر بهتر به نمایش گذاشته شود و مردم از آن بیشتر آگاهی یابند.

۸- توحیدخانه | پنهان در غبار فراموشی

توحیدخانه نام ساختمانی در پشت عمارت عالی قاپو است که در روزگاران گذشته به عنوان مطبخ و زندان کاخ، مورد استفاده قرار می‌گرفته است. گفته می شود که این بنا در عهد شاه عباس اول محل عبادت صوفیان و جایگاه «خلیفه الخلفا»، قطب و پیشوای صوفیان صفوی بوده و در شب های جمعه، گروه هایی از آنان در این ساختمان گرد هم می آمدند و به جان شاه دعا می‌کردند.

این بنا به عنوان یک مکان مقدس نیز در نظر گرفته می شده که گاه عدالت‌خواهان در آن اعتصاب می کردند و هیچ‌کس حق نداشت با سلاح وارد آن شود. در دوره قاجار این مکان دیگر قداست نداشت و در دوران پهلوی نیز گنبد آن تبدیل به زندان شد و قسمتی از زمین‌های آن به احداث ساختمان شهربانی اختصاص یافت.

امروزه این بنا در میان حیاط دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان واقع شده و از چشم بسیاری پنهان مانده است. می توانید به ایوان عالی قاپو بروید و این بنا را تماشا کنید.

۹- موزه بزرگ اسلامی | جاذبه ای در آینده

گفته می شود که قرار است در آینده در حجره های طبقه بالایی میدان نقش جهان موزه ای با عنوان موزه بزرگ اسلامی افتتاح شود. با این اتفاق، به زودی میدان بزرگ نقش جهان به محلی برای نمایش و ارایه آثار اسلامی تبدیل خواهد شد.

۱۰- خوشگذرانی در میدان نقش جهان

میدان نقش جهان تنها جایی برای گشت و گذار در تاریخ این سرزمین نیست، بلکه می توانید به خوشگذرانی در آن نیز بیندیشید و لحظاتی متفاوت را برای خود خلق کنید:

خرید: میدان نقش جهان یکی از دروازه های ورود به بازار بزرگ اصفهان است که در آن فرصت های خوبی برای خرید سوغات و صنایع دستی و بسیاری چیزهای دیگر برای شما وجود دارد. علاوه بر این غرفه های دور تا دور میدان نیز محصولات خوبی را به خریداران ارایه می دهند و می توانید کالاهای بسیار زیبایی را از آنها خریداری کنید.

شکم گردی: در میدان نقش جهان و گوشه هایی از بازار، رستوران ها و کافه هایی وجود دارند که می توانید در آنها خاطره ای خوش را برای خود و همسفران تان بیافرینید. بستنی و آبمیوه فروشی ها را نیز فراموش نکنید به ویژه در تابستان که ممکن است گرمای هوا خسته تان کند.

کالسکه سواری: یکی از جلوه های خاص میدان نقش جهان کالسکه هایی هستند که به دور میدان می چرخند و گشت و گذاری متفاوت را برای تان رقم می زنند. این کالسکه ها برای لحظاتی شما را از زمان حال دور می کنند و به فضایی تاریخی می برند.

عکاسی: سوژه های ناب در جای جای این میدان دیده می شوند و به شما امکان ثبت زیباترین و ماندنی ترین تصاویر را می دهند. از گنبدهای زیبای مساجد گرفته تا فواره های آب و جلوه های معماری و … همه و همه می توانند در قاب تصاویر جای گیرند و بهترین سوغات شما از این سفر باشند.

تاریخچه میدان نقش جهان

صفویان، در ابتدا تبریز و سپس قزوین را به پایتختی برگزیدند و پس از چندی تصمیم گرفتند آن را به اصفهان تغییر دهند. پیش از آنکه انتقال پایتخت اتفاق بیافتد در محل میدان، باغی گسترده و بزرگ به نام نقش جهان وجود داشت که محل استقرار ساختمان های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری (۱) و آق‌قویونلوها (۲) بود. این باغ، نام خود را از شهری در جمهوری آذربایجان یا همان نخجوان امروزی گرفته بود که حمدالله مستوفی نیز این چنین به آن شهر اشاره کرده است: «شهری خوش است که آن را نقش جهان خوانند و اکثر عمارات آن از آجر است»

در ضلع غربی میدان و در محل ساخت عالی قاپو نیز، بخش میدانی باغ قرار داشت که به درب کوشک مشهور بود. در دوران سلجوقیان این محل میدان کوشک نام داشت و دستگیری برکیارق، پنجمین پادشاه سلسله سلجوقیان، از سوی برادرش، محمود، در آن رخ داده بود. میدان کوشک، جایگاه اعدام محکومان و برگزاری برخی از آیین‌های رسمی همچون جشن نوروز نیز بود و به همین سبب اهمیت فراوانی داشت.

شاه عباس اول در آغازین روزهای سلطنت خود اقدام به گسترش این میدان کرد و بارها آیین چراغانی و آتش‌بازی در آن برپا شد. منابع گوناگون تاریخی، بنای امروزی میدان را متعلق به دوره سلطنت شاه عباس اول و سال ۱۰۱۱ قمری می دانند و برخی نیز احتمال استفاده از نقشه میدانِ حسن پادشاه در تبریز را در طراحی و ساخت نقش جهان، مطرح می‌کنند.

بر سر در مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع در میدان، دو نام استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی، به چشم می خورد. اینها دو تن از معمارانی هستند که میدان را طرح‌ریزی کرده و آن را به شکل فعلی بنا نهاده‌اند. شعر زیر نیز بر یکی از کتیبه های میدان، نقش بسته است:

فکر تاریخ کرد راغب و گفت      شد در کعبه در صفاهان باز

محاسبه حروف ابجد مصراع این بیت، تاریخ اتمام ساخت میدان را ۱۰۴۶ قمری معادل ۱۰۱۵ خورشیدی و ۱۶۳۶ میلادی نشان می دهد. این میدان در سده یازدهم هجری قمری برابر با سده هفدهم میلادی یکی از بزرگ‌ترین میدان های جهان بوده‌ و شوالیه ژان شاردن فرانسوی، آن را به عنوان زیباترین میدان دنیا معرفی کرده است.

ولی‌قلی شاملو، در کتاب قصص الخاقانی از وقف میدان در امور خیریه می گوید و می‌نویسد:

شاه عباس در سال ۱۰۱۴ بازار دور میدان نقش جهان اصفهان، کاروانسرای بزرگ آنجا، بنای قصیریه و حمام شاهی را وقف سادات مدینه و به خصوص برای هزینه ازدواج دختران و پسران سید این شهر کرده‌ است.

نشانه های دیگری نیز حاکی از این است که عایدات چهار بازار اطراف میدان، در سال ۱۰۱۷ قمری وقف چهارده معصوم (ع) شده است.

در دوره شاه عباس بزرگ و جانشینان او، در روزهای برپایی جشن های سلطنتی، این میدان، محل بازی چوگان، رژه ارتش، چراغانی و نمایش‌های گوناگون بوده و در سایر روزها، مردم در آن به گشت و گذار و خرید و فروش مشغول بودند.

در گذشته، جمعه بازارهای بزرگی در این میدان برپا می شد و بسیاری از مردم برای رفع نیازهای شان به خرید و فروش در آن می پرداختند. از میان اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده‌ می توان به استقبال از سردار امام قلی خان اشاره کرد که پس از فتح جزیره هرمز به پایتخت (اصفهان) بازگشته بود.

در زمان شاه عباس دوم، شلوغی بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان باعث شد تا احداث یک میدان دیگر، مد نظر قرار گیرد. این میدان که محلش بسیار نزدیک به میدان قدیمی و در پشت مسجد شیخ لطف الله بود، در ابتدا میدان نو نام گرفت و به سبب اینکه عمارت قدیمی در باغ نقش جهان همزمان با ساخت این میدان، تخریب و از مصالح آن در ساخت استفاده شد، این میدان جدید را نیز میدان نقش جهان نامیدند.

به نقل از شاردن، جهانگرد فرانسوی، در مواقع جشن، تا پنجاه هزار چراغ در میدان روشن می شده و زیبایی آن به اوج خود می رسیده است. شرح مفصل این میدان را جهانگردان نامدار اروپایی دیگری نیز همچون ژان باتیست تاورنیه، پیترو دلاواله، سانسون، انگلبرت کمپفر و … که از روزگار صفوی به بعد از اصفهان دیدن کرده‌اند، نوشته و زیبایی آن را ستوده‌اند.

شواهد حاکی از آن است که در طول دوران ساخت میدان و پس از آن در سراسر دوران صفویه، میدان دارای عملکردی فعال بوده اما در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رسیدگی به میدان کاسته شده است. در دوران سلطنت شاه سلطان حسین، تعداد زیادی از درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، از بین رفتند و راکد شدن تدریجی آب جوی ها نیز باعث شد مابقی درختان نیز خشک شوند.

با روی کار آمدن قاجارها، این میدان مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی‌توجهی قرار گرفت و بخش‌هایی از میدان نیز در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب شد. نقاره خانه سردر قیصریه هم در دوره قاجار از بین رفت و دیگر رونق سابق به میدان باز نگشت.

در دوره حکم فرمایی برخی حکام محلی مانند شاهزاده ظل السلطان و شاهزاده صارم الدوله مجموعه میدان نقش جهان تا مرز نابودی پیش رفت و در پایان دوران قاجار، بیشتر حجره ها و غرفه ها تخریب شده و کاشی‌کاری گنبدها شکسته بود و میدان نیاز به مرمت فوری داشت. با به قدرت رسیدن پهلوی ها دوران جدیدی برای میدان آغاز شد و مرمت‌هایی صورت گرفت. این مرمت ها از همان زمان تا به امروز همچنان ادامه دارد تا این جاذبه چشم نواز حفظ شود.

پس از مرمت میدان و ابنیه اطراف آن در دوره رضا شاه، نام رسمی این میدان به میدان شاه تغییر پیدا کرد و مسجد جامع عباسی نیز با نام مسجد شاه خوانده شد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز نام رسمی این میدان به میدان امام یا میدان امام خمینی تغییر پیدا کرد.

آنچه که امروز به عنوان میدان نقش جهان یا میدان امام می شناسیم همان میدان قدیمی است و میدان نو که زیبایی و جذابیتش به پای میدان قدیمی تر نمی رسید از میان رفت. تنها نام این میدان بر جای ماند و نقش جهان تبدیل به نام مستعاری برای میدان کنونی شد. جالب است بدانید که این میدان در ابتدا حدود ۱۰۰۰۰۰ مترمربع وسعت داشته و با تغییراتی که در طول زمان داشته و اضافه شدن یک ردیف حجره، حدود ۲۰۰۰۰ متر از آن کاسته شده است.

امرزه این میدان علاوه بر اینکه یک جاذبه تاریخی و محلی برای کسب مردم است، محل برگزاری نماز جمعه و اجتماعات سیاسی نیز هست و اهمیت زیادی دارد.

پاورقی

۱- تیموریان دودمانی ایرانی و ترک تبار با فرهنگ ایرانی بودند که مرزهای خود را در سرتاسر آسیای میانه و خراسان، همه بخش‌های ایران، امپراتوری عثمانی و بخش‌هایی از هندوستان گسترش دادند.

۲- آق‌قویونلوها سلسله‌ای از ترکمن های سنی مذهب بودند که از ۱۳۷۸ تا ۱۵۰۸ میلادی بر قسمت‌هایی از قفقاز، شرق ترکیه و شمال ایران، حکومت می کردند.

عملکردهای میدان نقش جهان در طول تاریخ

یکی از نکات جالب توجه درباره نقش جهان، کاربری ها و عملکردهای متنوع آن در طول تاریخ است که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- عملکرد سیاسی به لحاظ استقرار کاخ سلطنتی و برگزاری مراسم تشریفاتی، رژه های نظامی، مراسم تعزیر محکومین و…

۲- عملکرد مذهبی به لحاظ وجود دو مسجد و اجرای مراسم و آیین های مذهبی و بر پایی نماز جماعت در زمان هایی که جمعیت نمازگزار بیش از ظرفیت مساجد بوده است.

۳- عملکرد تجاری به دلیل وجود دکان ها و قرارگیری در بطن بازار و استقرار چادرهای دستفروشان، ازدحام مردم برای خرید و …

۴- عملکرد تفریحی به سبب اجرای مراسم آتش بازی، چوگان بازی، قاپون اندازی، شاطر دوانی، جشنها و اعیاد ملی، بازیگری، خیمه شب بازی، نقالی و بند بازی و …

بناهای از میان رفته نقش جهان

علاوه بر بناهایی که امروز در پیرامون میدان نقش جهان دیده می شوند، بناهای دیگری نیز در این میدان وجود داشته که به تدریج کاربرد خود را از دست داده و برای همیشه تخریب شده اند. این بناها عبارتند از:

عمارت ساعت که به کلی تخریب و بنای مسجد شیخ لطف الله به جای آن ساخته شد.

سرستون های مرمرین که احتمالا از تخت جمشید شیراز به اصفهان آورده شده بودند و امروزه یکی از آنها در موزه چهلستون و دیگری در موزه ایران باستان تهران قرار دارد.

۱۱۰ عرابه توپ اسپانیایی که غنیمت فتح جزیره هرمز بودند و امام قلی خان آنها را آورده بود.

میله قپق به ارتفاع ۴۰ متر در مرکز میدان که دیگر اثری از آن دیده نمی شود.

ثبت ملی و جهانی

میدان نقش جهان در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۱۰ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این میدان جزو نخستین آثار ایرانی است که نامش از تاریخ ۴ آبان ماهِ سال ۱۳۵۸ خورشیدی ( ۲۶ اکتبر ۱۹۷۹) با شماره ۱۱۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و برای ثبت آن معیارهای زیر مطرح شده است:

*شاهکاری است که نبوغ و خلاقیت انسانی را نشان می دهد.

* نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست است و یا می توان از آن به عنوان نماینده یک فرهنگ یاد کرد.

*به طور مستقیم با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید، آثار هنری یا ادبی مهم جهان، ارتباط دارد.

ویدیویی از میدان نقش جهان را به تماشا بنشینید

نظرات خارجی ها

میدان نقش جهان آن قدر پرآوازه است که گردشگران خارجی در بدو ورود به اصفهان حتما سری به این میدان می زنند و سپس راهی دیگر جاذبه های شهر می شوند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید آنها چه نظری در مورد این جاذبه ایران عزیزمان دارند. به همین دلیل در اینجا به برخی از دیدگاه های آنها در سایت تریپ ادوایزر اشاره می کنیم:

گردشگر نروژی | ۴ اسفند ۱۳۹۶

معماری شگفت انگیز

محلی آرام که با معماری خیره کننده اش من را شگفت زده کرد. مکانی بسیار آرام که برای دیدن تمام جزییاتش ساعت ها زمان لازم است. می توانید زمانی را هم به بازدید از بازار و گشت و گذار در آن اختصاص دهید.

گردشگر انگلیسی | ۲۵ بهمن ۱۳۹۶

میدانی با تنظیمات دوست داشتنی که زمان زیادی را می طلبد

فضایی چهار ضلعی که ساختمان های قابل توجه آن را احاطه کرده‌اند؛ اما منطقه میانی آن بسیار بزرگ است. مردم محلی برای قرارها و دیدن یکدیگر به این محل می آیند و  اگر شما نیاز به راهنمایی داشته باشید به خوبی به شما کمک می کنند.

گردشگری از رومانی | ۳ بهمن ۱۳۹۶

نفس گیر – قبل از مرگ حتما ببینید.

اگر هر کسی برای خودش فهرستی از کارهایی که باید قبل از مرگ انجام دهد را داشته باشد، بازدید از این چهارضلعی شگفت انگیز قطعا باید در آن قرار گیرد. شگفت انگیز ترین معماری اسلامی در سراسر جهان، بعضی از بهترین فروشگاه های فرش و سوغات در ایران، بیشترین برخورد با مردم محلی و لذت بردن از رفتارهای صمیمانه و …. همه و همه در نقش جهان وجود دارند.

آنتونی از انگلیس | ۲۴ دی ۱۳۹۶

میدان خیره کننده

احتمالا نقش جهان دومین میدان چهارضلعی بزرگ در جهان است و من آن را جواهری در تاج اصفهان می دانم. چند ساعت را در اینجا به خرید، غذا خوردن و نوشیدن بگذرانید و به تماشای مردم بنشینید. این دوستانه ترین شهری است که من در طول ۳۰ سال سفرم دیده ام.

گردشگر فرانسوی | ۲۳ دی ۱۳۹۶

میدانی بسیار بزرگ با امکانات خوب و بهترین جا برای دیدار با مردم محلی

به ما گفته شد که این دومین میدان بزرگ در جهان است. این اثر به خوبی حفظ شده و نگهداری می شود. گیاهان و درختان به خوبی جایگذاری شده اند و فواره های آب در میان میدان خودنمایی می کنند. همواره بسیاری از مردم محلی را در اطراف می بینید و چشم تان به مغازه هایی می خورد که دور تا دور میدان قرار دارند.

در هر صورت انتخاب با شماست؛ در میان میدان بگردید و یا به قسمت سرپوشیده بروید و خرید کنید.

نقش جهان از نگاه مورخان

این میدان با زیبایی هایش در طول زمان، چشم های بسیاری را به خود خیره کرده و زبان بسیاری از مورخان را به تحسین گشوده است. دیو لافوا، جهانگرد فرانسوی، در سال ۱۲۹۸ هجری قمری از این میدان بازدید کرده و در این باره آن چنین نوشته است:

من احتیاجی ندارم که مانند فیثاغورث یونانی در حل مساله مهمی تلاش کنم، بلکه کاملا برای من مکشوف است و می توانم با نهایت اطمینان بگویم که در دنیای متمدن امروز هیچ گونه بنایی وجود ندارد که بتواند از حیث وسعت و زیبایی و تقارن عمارات، شایسته مقایسه با این میدان باشد. این عقیده شخص من نیست، سایر اروپاییان هم که در فن معماری و مهندسی تخصص دارند، با عقیده من همراهند.

پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی نیز میدان نقش چهان را چنین توصیف کرده است:

دور تا دور این میدان را ساختمان های مساوی، موزون و زیبا فرا گرفته که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نشده است. درها همه بزرگ و دکان ها هم سطح خیابان هستند و بالای آنها ایوان ها و پنجره ها و هزاران تزیینات مختلف، منظره زیبایی بوجود آورده است. این حفظ تناسب در معماری و ظرافت کار باعث تجلی بیشتر زیبایی میدان می شود و با وجودی که عمارت های میدان ناوو نادر رم بلندتر و غنی تر هستند، اگر جرات این را داشته باشم باید بگویم میدان نقش جهان را به دلایلی ترجیح می دهم.

پروفسور هینتس، ایران شناس معاصر آلمانی، درباره این میدان تاریخی چنین نظری دارد:

میدان در مرکز شهر قرار دارد. بنایش موقعی صورت گرفته که مشابه آن را از نظر وسعت و سبک معماری و اصول شهر سازی در مغرب زمین نداریم.

پروفسور، آرتور پوپ، در کتاب معماری ایران به مسجد امام در این میدان اشاره کرده و درباره آن نوشته است:

ساختمان احداث این مسجد، با وجود بی صبری شاه عباس در اتمام کار آن، به کندی پیش رفت؛ به طوریکه آخرین پوشش مرمرین آن در سال ۱۶۳۸ میلادی انجام پذیرفت. این اثر تاریخی نمایانگر اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است. کتیبه سردر مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی، خوشنویس پر آوازه عصر صفوی و مورخ به سال ۱۰۲۵ هجری حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهداء نموده است. در ذیل این کتیبه به خط محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن از مقام معماری و مهندسی، معمار مسجد جامع جدید اصفهان (در مقابل مسجد جامع عتیق) یعنی استاد علی اکبر اصفهانی تجلیل شده است. ارتفاع گنبد عظیم مسجد ۵۲ متر و ارتفاع مناره های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره های سردر آن در میدان نقش جهان ۴۲ متر است. قطعات بزرگ سنگهای مرمری یکپارچه و سنگابهای نفیس، مخصوصا سنگاب نفیس شبستان غربی گنبد بزرگ که مورخ به سال ۱۰۹۵ هجری است، از دیدنی های جالب این مسجد بی‌نظیر جهان اسلام است.

شاردن، جهانگرد معروف و نکته سنج فرانسوی از میدان نقش جهان به عنوان مرکز خرید و فروش یاد می کند. او سردر قیصریه را شاهکار این میدان می داند و در سفرنامه خود می‌نویسد:

 نظر به اینکه همه نویسندگان مشرق زمین در تعیین طالع شهر‌ها از طریق تنجیم بسیار دقیق عمل می‌کنند، آن‌ها احداث اصفهان را در اوج برج قوس تعیین کرده‌اند و از همین رو علامت این برج را بر سردر کاخ و بازار شاهی به تصویر کشیده‌اند. البته شرقی‌ها آن را مثل ما و به شکل نیمی انسان نیمی اســب نقاشی نمی‌کنـند، بلکه به صورت نیمی انسان و نیمی ببر می‌نمایند، ببری که دارای دمی است به شکل افعی بزرگ که نیمه آدمی برج قوس، تیری به سوی دهان آن نشانه گرفته است.

دغدغه های کارناوالی

استفاده از چمن های این میدان به عنوان محلی برای برپایی پیک نیک منظره خوشایندی نیست و نشان از عدم آگاهی نسبت به ارزش این گنجینه دارد. این کار باعث شکل گیری تصویری نادرست از مردمان این سرزمین در ذهن گردشگران می شود و ممکن است واکنش های ناخوشایندی را به همراه داشته باشد.

حجره‌های دور تا دور میدان از گذشته‌های دور به فروش صنایع دستی تعلق داشته اند و یکی از جلوه های زیبای میدان به شمار می روند؛ اما در سال‌های اخیر ورود صنایع دستی چینی و پاکستانی و تغییر کاربری این فروشگاه‌ها از صنایع دستی به اسباب بازی و خوراکی و سایر اقلام، چهره  به یادماندنی این میدان را به خطر انداخته است. گرچه تصویب قوانینی برای جلوگیری از این امر توانسته تا حدی از این مشکل بکاهد.

یکی از مسایلی که در چندین سال گذشته، واکنش های شدیدی را در پی داشت، ساخت برج جهان‌نما به ارتفاع ۵۰ متر و در ۱۴ طبقه بود که در فاصله ۷۰۰ متری میدان نقش جهان و در منظر تاریخی و فرهنگی میدان قرار داشت. ساخت این ساختمان در سال ۱۳۷۵ موجب شد تا موضوع قرار گرفتن میدان در فهرست میراث درخطر یونسکو برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ مطرح شود و پس از بازدید بازرسان یونسکو در سال ۲۰۰۲، تا فوریه ۲۰۰۴ به ایران مهلت داده شد تا نسبت به تعدیل ۴ طبقه از برج اقدام کند. سرانجام در تاریخ ۸ بهمن سال ۱۳۸۴ دوطبقه بالایی ساختمان تخریب شد تا به منظر فرهنگی میدان آسیبی وارد نشود.

توصیه ها

در بازدید از میدان نقش جهان به گونه ای برنامه ریزی کنید که هم از جلوه های روز و هم شبانه این میدان لذت ببرید. به هنگام شب نورپردازی و رقص فواره ها تصویری فراموش‌نشدنی در ذهن شما خواهد ساخت.