برچسب: معرفی کتاب

«به چه فکر می‌کنیم وقتی به فوتبال فکر می‌کنیم»

نوشته: سایمون کریچلی

ترجمه: سیاوش آقازاده مسرور

ناشر: ققنوس، چاپ اول ۱۳۹۸

۱۵۱ صفحه،۱۵۰۰۰ تومان

 

****

 

در ایام  نوجوانی هروقت که می نشستیم به تماشای فوتبال، مادربزرگ  می گفت چرا این همه آدم می دوند دنبال یک توپ؟  به هر کدام یک توپ بدهند که این بیچاره ها خودشان را اینقدر خسته نکنند!

معلوم نبود آن را جدی می‌گوید یا اینکه، چون همیشه می‌گفت و این تکرار نشان می‌داد،  هرچه هست آن را کاری بی‌هود می داند، چه ما‌که تماشایش می‌کردیم و چه آنها که بازی می‌کردند

شاید تصور کنید این صرفا یک لطیفه از سر مزاح باشد؛ اما نه. این ماجرا بیش از هر چیز حکایت از عدم درک نسبت به چیستی  فوتبال دارد. چنانکه هنوز هم بسیاری فوتبال را صرفا یک بازی ورزشی و نهایتا یک سرگرمی پولساز تصور می کنند اما  واقعیت این است که فوتبال چیزی فراتر از آن است که اغلب ما فکرش را می‌کنیم.

در سال ۱۹۹۰ تیم آلمان غربی یکی از بهترین دوران های خود را می‌گذراند. بدون شکست تا فینال رفت و سپس در یک بازی دشوار رو در روی آرژانتین قرار گرفت که با مارادونای افسانه‌ای‎اش برای دفاع از عنوان قهرمانی به میدان آمده بود، آلمان که فینال قبلی را واگذار کرده بود.توانست با غلبه بر این تیم در یک موقعیت تاریخی جام جهانی را فتح کند.

چرا که این پیروزی تنها در مستطیل سبز محدود نماند، ابعاد گوناگون تاثیرگذاری اش چنان بود که نمی توان از کنار نقش تعیین کننده آن در فروریختن دیوار برلین در سال بعد به سادگی گذشت. فوتبال با احیای غرور ملی  ژرمن‌ها روند اتحاد دو آلمان را تا حد زیادی تسریع کرد.

بنابراین تردید نکنیم فوتبال چیزی بیش از تصور مادر بزرگم، یعنی دویدن یک دوجین آدم بیکار دنبال یک توپ است؛ چیزی فراتر از آنچه خود من فکر می کردم یا حتی خیلی فراتر است از تصور شما که خواننده این یادداشت هستید! بنابراین واقعا نیازمند یک بازنگری جدی است که با ما چه می کند و امروز من می خواهم کتابی را معرفی کنم که بدرد این کار می خورد.

واقعیت این است  که اغلب ما شناختی یک بعدی از فوتبال داریم، در حالی که فوتبال ورزشی است با ابعاد گوناگون و در هم تنیده شده و بسیار تاثیر گذار در جهان امروز چرا که برخی از مهمترین مولفه‌ها همانند شهرت، ثروت و قدرت در حاشیه و متن آن حضور دارد؛ پس همانقدر که اقتصادی است، سیاسی هم می تواند باشد. کتاب «به چه فکر می‌کنیم وقتی به فوتبال فکر می‌کنیم» نوشته سایمون کریچلی با ترجمه سیاوش آقازاده مسرور که به همت نشر ققنوس منتشرشده و در نمایشگاه کتاب امسال رونمایی می شود، به همین موضوعات می پردازد؛ یعنی فوتبال از دریچه ای که تا کنون از آن غافل بوده ایم.

باید اعتراف کنم پیش از خواندن کتاب، تصور می کردم کتابی که به فوتبال می پردازد، چقدر میتواند حرف جدی برای گفتن  داشته باشد. حسن این کتاب در آن است که نویسنده فردی است اهل اندیشه و فلسفه بنابراین از نقطه نظرهایی به بحث درباره فوتبال و نقش آن در جهان امروز پرداخته که تاکنون کمتر نوشته شده است.

سایمون کریچلی کتاب خود را در شانزده بخش نوشته است که عناوین‌ آن بدین قرارند: سوسیالیسم، وجد حسانی، سوژه‌زدایی از فوتبال، توپ‌بودن چه حس و حالی دارد؟، تکرارِ بی‌خاستگاه، تئاتر هویت و ناهویت، موسیقی باید طنین‌انداز شود، تئوری و پراکسیس، بلاهت، ذکاوت، زیزو، نوستالژی مربی‌گری، کلوپ‌تایم، تاریخ‌گرایی فوتبال، فراخواندن، انزجار. ساختار کتاب مبتنی بر فصولی نسبتا کوتاه است که با وجود پرداخت جدی و فلسفی نویسنده به متن هم خواندنی اند و هم از زبانی همه فهم برخوردارند. افزون براین کرایچلی کتاب را به تصاویری ماندگار از تاریخ پرفراز و نشیب فوتبال مزین ساخته است که دقیقا با تناسبی مضمونی با  مباحث کتاب و در راستای درک بهتر آن انتخاب شده اند.

سایمون کریچلی اگرچه به عنوان یک اهل فلسفه شناخته می شود، اما در عین حال او یک هوادار دو آتیشه فوتبال است، یک هوادار سنتی لیورپول که به خوبی درون و بیرون مستطیل سبز زا می شناسد؛ بنابراین با آگاهی از زیر و بم فوتبال و مسائل ریز و درشت حاشیه و متن آن قلم بدست گرفته و واقعا می داند وقتی از فوتبال حرف می‌زند دقیقا از چه سخن می‌گوید.

او معتقد است که فوتبال درباره خیلی چیزهاست، چیزهای پیچیده، متناقض و متعارض بسیار: حافظه، تاریخ، مکان، طبقه اجتماعی، جنسیت با تمامی تنوع پرمساله‌اش، هویت خانوادگی، هویت قبیله‌ای، هویت ملی، ماهیت گروه‌ها، هم‌گروه بازیکنان و هم گروه طرفداران، و روابط اغلب خشونت‌آمیز ولی گاه آرام و تحسین‌برانگیز بین گروه ما و گروه‌های دیگر.

بی شک همین ویکرد ویژه و نگاه فلسفی نویسنده به فوتبال است که از کتاب او اثری منحصز به فرد ساخته است، او در پشت این بازی گروهی روحی سوسیالیستی می بیند و از این منظر تحلیل خاص خود را نیز از این بازی ارائه می کند. ورزشی که به دلیل ویژگی هایش آدمهایی از طیف های مختلف را در سراسر جهان وادار به تماشا می کند.

فوتبال به دلیل ویژگی‌هایش  نظام جدیدی از زیباشناسی را می‌سازند که می‌تواندتماشاگرانش را مجذوب کرده تا از آن لذت ببرند، و در عین حال فوتبال به زعم کرایچلی بازتاب دهنده تصویری از جهانی است که در آن زندگی می کنیم، تصویری  که در عین حال زشتی ها و زیبایی های این جهان را نیز در خود دارد.

هنر کرایچلی این است که در آثار خود از زبان فلسفه برای پرداختن به موضوعات عامه پسند استفاده می کند؛ این بار پارا فراتر گذاشته و یکی از عامه پسند ترین ورزش ها را دستمایه کتاب خود قرار داده است، ورزشی که به زعم او باله‌ی طبقه کارگر محسوب می شود.

او با نگاهی پدیدارشناسانه به فوتبال، کوشیده نقاط مشترک میان فلسفه و فوتبال را شناسایی و مورد توجه قرار دهد، به نظر او بسیاری از چیزها که در حوزه فلسفه مصداق پیدا می‌کنند، از حیث فوتبالی نیز صادقند مثلا زمان، مکان، فضا عقل، زیبایی شناسی و حتی اخلاق و سیاست. با این حال او نمی خواهد بگوید که فلسفه می تواند درک فوق العاده‌ای از فوتبال در اختیار ما قرار دهد؛ اما فوتبال می‌تواند درکی از فلسفه و معنای انسان‌بودن در جهان به ما عرضه کند.

نویسنده: جولین بارنز

مترجم: سهیل سمی

ناشر: فرهنگ نشر نو؛ چاپ اول ۱۳۹۷

****

تازه‌ترین رمان جولیان بارنز، نویسنده‌ی «درک یک پایان»، کتابی است درباره‌ی عشق. این کتاب با ترجمه‌ی سهیل سمی از جانب نشر نو روانه‌ی بازار کتاب شده و در کوتاه‌زمانی چند بار تجدید چاپ است.

نیچه گفته است: «آن‌چه از سر عشق اتفاق می‌افتد، فراسوی نیک و بد است.» عشق مرزهای اخلاق و عرف اجتماعی را در هم می‌نوردد و برای بروز خود هیچ چارچوبی نمی‌شناسد. عشقی پیرانه‌سر که دامن مردی جاافتاده را می‌گیرد یا عشق ممنوعی که به شکل مثلث اتفاق می‌افتد و بنیان‌های زندگی متعهدانه را تهدید می‌کند. عشقی غیر متعارف که سرزنش جامعه را برمی‌انگیزد و عشقی که خارج از قواعد مرسوم زندگی نمود پیدا کرده است. در تمامی انواع دوست‌داشتن‌ها دردی پنهان شده است که جولین بارنز نویسنده‌ی پرآوازه‌ی انگلیسی در رمان پرتب و تابش، «فقط یک داستان» از آن دم می‌زند. او داستانش را با یک پرسش آغاز می‌کند: «ترجیح می‌دهید نصیب‌تان عشق بیش‌تر و رنج بیش‌تر باشد یا عشق کم‌تر و رنج کم‌تر؟ به نظرم در نهایت تنها سوال واقعی همین است.» اگر دوست دارید تا در اقیانوسی از عشق بی‌پایان بغلتید و نرد جاودانگی ببازید باید این اصل را در ذهن داشته باشید که لاجرم به همان اندازه رنج خواهید برد و اگر می‌خواهید در زندگی کم‌تر درد بکشید، عشقی کوچک برگزینید یا به تمامی از آن پرهیز کنید. با این‌که این پرسش از همان آغاز متناقض و به سفسطه آمیخته می‌نماید اما نمایان‌گر خاصیتی است که عشق با آن شکل گرفته و بر پایه‌ی همان تناقض رشد می‌کند.

پائول، نوجوانی که به سفارش پدر و مادرش به باشگاه تنیس رفته تا برای خود همدمی بیابد، آن‌جا عاشق زنی میان‌سال به نام سوزان می‌شود که مادر خانواده است و دو فرزند دختر نیز دارد. عشق پائول به سوزان که با هیچ متر و معیاری نمی‌توان برای آن توجیهی اخلاقی و اجتماعی پیدا کرد، ارتباطی است که از همان آغاز از آن بوی رسوایی به مشام می‌رسد. نویسنده تمام داستان را از زاویه‌ دید پائول روایت می‌کند. زاویه دیدی که بیش از همه بر اراده‌ی پائول برای تغییر شرایط پیرامونش و تصمیم قاطع او بر زندگی با سوزان تاکید می‌گذارد. در این میان سوزان به شکلی کلاسیک همان معشوق کم‌گو، آرمانی و دور از دست رمان‌های عاشقانه است که نقش سوژه‌ی ذهنی و عینی پائول را بازی می‌کند. پائول در آغاز روایت تاکید می‌کند که تنها داستان زندگی او همین یک داستان است. گو این‌که هر انسانی در زندگی‌اش داستان‌های زیادی برای گفتن دارد، اما فقط یک داستان است که خط اصلی سرنوشت و مسیر کلی زندگی‌اش را نشان می‌دهد و داستان‌های دیگر هرکدام از الگوی ماهوی این داستان تغذیه می‌کنند. داستان عشق پائول به سوزان مسیر زندگی هردو آن‌ها را برای همیشه تغییر می‌دهد. این عشقی است که در آن میل جنسی به شکلی آرمانی نمود پیدا کرده است و فراتر از آن، میل به بودن، داشتن و هستی در هوای دیگری است. سوزان که زنی خاص با عادات و رفتار خاص خود است، برای پاسخ به عشق پائول هزاران دلیل دارد، درست به همان اندازه که برای انکار آن. او زنی میان‌سال است که عمری همسر دائم‌الخمر و کج‌خلقش را تحمل کرده است و چنان که مشخصه‌ی زندگی‌های رو به ویرانی است، سال‌هاست بر تخت دونفره نخوابیده است. او به طور مشخص زنی تنهاست که در خانواده‌ای متوسط و برای فردا جز چشم‌انداز ویرانی نمی‌بیند. چشم‌اندازی که در آن دخترانش نیز تنها جزئی از آمبیانس ملال و دلزدگی‌اند. پس او ارتباط خارج از ازدواجش را با پائول ادامه می‌دهد و پیه رسوایی در شهر کوچک‌شان را به جان می‌خرد.

علاقه‌ی مفرط پائول به سوزان از یک نظر می‌تواند تجلی عقده‌ی اودیپ و بروز شکلی از کج‌تابی روانی باشد. او سوزان را جایگزینی برای مادر خود و ابزاری برای جبران سرکوب یا تثبیت در مرحله‌ی دهانی می‌بیند. با این همه راوی به شدت چنین احتمالی را انکار می‌کند و تلاش می‌کند جنس علاقه‌اش را چیزی فراتر از نظریات روان‌شناسی و تلقینات منحط اجتماعی نشان بدهد. او در کنار سوزان قرار دارد و همه‌چیز سوزان برای او دلفریب و نوازشگر است. او خودش را پاسدار آرامش سوزان می‌بیند و آن‌جا که چیزی پیدا می‌شود تا این آرامش را به هم بزند، او سرسختانه به مقابله با آن برمی‌خیزد. از این روست که کورکورانه کم به قتل گوردن همسر سوزان می‌بندد.

ساختار «فقط یک داستان» به گونه‌ای طراحی شده است که مراحل پیدایش، بالیدن و افول عشق را در یک طرح کلی نشان بدهد. سه فصل کتاب به طور مشخص نمایان‌گر سه مرحله از علاقه‌ی پائول و سوزان به یک‌دیگر و پایان تراژیک آن است. نویسنده به سبک استادان قدیم، تمامی زوایای پنهان چنین ارتباطی را با نگاهی کل‌نگر و همه‌جانبه مورد واکاوی قرار داده است و در خلال آن هرجا که لازم دیده تا خواننده نفسی تازه کند، به بیان مسائل فلسفی حول محور عشق پرداخته است. در حقیقت رمان فقط یک داستان، فقط یک داستان نیست، بلکه نوشتاری اندیشمندانه است درباره‌ی فلسفه‌ی عشق. راوی که مردی پا به سن گذاشته است با صبر و حوصله‌ی زیاد، مهم‌ترین داستان زندگی‌اش را برای خواننده بازگو می‌کند و جوهره‌ی احساسات و افکار دور و درازش را در قالبی دراماتیک که به طور مشخص می‌توان رد پای خود نویسنده را در آن دید، به صورت ساختاری کلاسیک در جهان مدرن امروز به یادگار می‌گذارد.

جولیان بارنز در ۱۹ ژانویه سال ۱۹۴۶ در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد و از کالج مگدالن آکسفورد در سال ۱۹۶۸ فارغ‌التحصیل شد. او به مدت سه سال، فرهنگ‌نویس واژه‌نامه انگلیسی آکسفورد بود و بعد از آن در نیو استیستمن و آبزرور نقد می‌نوشت. بارنز دل‌بسته‌ی ادبیات فرانسه و عاشق فلوبر است. در سال ۲۰۱۱، کتاب او به نام «درک یک پایان» برنده‌ی من بوکر شد و همین مقدمه‌ی آشنایی خوانندگان فارسی‌زبان با آثار او بود. از دیگر آثار بارنز می‌توان به «دیار مترو»، «درباره‌اش حرف بزنیم»، مجموعه داستان «عبور از کانال»، «چیزی برای ترسیدن وجود ندارد» و هیاهوی زمان اشاره کرد.