از عوارض مهم قرص‌های جلوگیری از بارداری می‌توان به احتمال لخته‌شدن خون در رگ‌ها (ترومبوز سینوس مغزی) و انسداد رگ‌های ریه توسط لخته خون (آمبولی ریه) اشاره کرد که یکی ازخطرناک‌ترین و مرگبارترین عوارض این قرص‌هاست.

دکتر  لاهوتی، متخصص زنان و زایمان درباره عوارض استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری از سوی بسیاری از خانم‌ها در ماه رمضان با هدف به تعویق انداختن قاعدگی گفت:

«قرص‌های پیشگیری از بارداری حتی در شرایطی که با دوز معمول و با هدف پیشگیری و به صورت دوره‌ای مصرف می‌شود، خطراتی دارد که گاه سلامت و حتی حیات فرد را به طور جدی به خطر می‌اندازد.

در نتیجه قبل از شروع مصرف این قرص‌ها با هدف به تعویق انداختن عادت ماهانه، حتما با پزشک متخصص زنان مشورت کنید و هیچ‌گاه خودسرانه اقدام به مصرف این قرص‌ها نکنید.

از عوارض مهم این قرص‌ها می‌توان به احتمال لخته‌شدن خون در رگ‌ها (ترومبوز سینوس مغزی) و انسداد رگ‌های ریه توسط لخته خون (آمبولی ریه) اشاره کرد که یکی از خطرناک‌ترین و مرگبارترین عوارض این قرص‌هاست.

از دیگر عوارض این قرص‌ها نیز می‌توان به افزایش فشار خون، آسیب کبدی، سردرد، تهوع و استفراغ، لکه‌بینی، افسردگی و تغییرات خلق و خو و ایجاد لکه‌های پوستی اشاره کرد.

همچنین یکی دیگر از عوارض مهم این قرص‌ها که به علت طولانی کردن زمان عدم خونریزی رخ می دهد، خونریزی شدید و آزاردهنده بعد از قطع مصرف قرص می باشد.

قرص های خوراکی جلوگیری از بارداری، شامل داروهای هورمونی است که با سرکوب کردن عملکرد تخمدان مانع تخمک‌گذاری می‌شوند.

خونریزی ماهانه حاصل تغییرات دوره‌ای هورمون‌های زنانه است. این هورمون‌ها با ریتم مشخصی از تخمدان‌ها ترشح شده و باعث رشد و افزایش ضخامت دیواره داخلی رحم (اندومتر) می‌شود. زمانی که دو هفته بعد از تخمک‌گذاری این هورمون‌ها کاهش می‌یابد، حمایت هورمونی از اندومتر کاهش می‌یابد و با ریزش این بافت خونریزی ماهانه ایجاد می‌شود.»

دکتر زمانی، متخصص مغز و اعصاب درباره ترومبوز سینوس مغزی (لخته شدن خون در ورید مغزی) می گوید:

«در هر دقیقه میزان قابل توجهی خون وارد مغز می شود و بعد از استفاده توسط مغز، همین میزان خون از مغز خارج می شود.

بروز هر گونه اختلالی در تخلیه خون از مغز همانند ایجاد لخته خون در ورید مغزی، باعث پرخونی مغز و ورم آن می شود و از آنجا که مغز توسط کاسه استخوانی سر احاطه شده است، با این ورم و پرخونی امکان افزایش حجم ندارد و در نتیجه به مغز فشار وارد آمده و خطرات زیادی فرد را تهدید می کند.

ترومبوز سینوس مغزی در خانم ها شایع تر است، به خصوص در خانم های چاق.

در بسیاری از موارد فرد به دلایل مختلف دچار کم آبی بدن می شود و غلظت خونش افزایش می یابد. طبیعتا خون غلیظ هم بیشتر لخته می شود.

{در ماه مبارک رمضان به دلیل آنکه فرد مدت طولانی روزه است و غذایی نمی خورد و نوشیدنی نمی آشامد، به خصوص در روزهای گرم تابستان که مدت روزه داری حدود ۱۷ ساعت در روز است و گرمای هوا هم باعث تعریق بیشتر فرد می شود، احتما بروز کم آبی در بدن خیلی زیاد است.}

قرص های ضدحاملگی هم از آنجا که لخته شدن خون را افزایش می دهند، احتمال این ترمبوز را افزایش می دهند. به خصوص به نظر می رسد مصرف نامنظم این قرص ها تاثیر بیشتری داشته باشد.

استفاده بی رویه از قرص های ضدحاملگی، به خصوص در گرما و کار جسمی (که باعث کم آبی بدن می شود) خانم ها و به خصوص خانم های چاق را در خطر ترومبوز سینوسی قرار می دهد که صرفا با افزایش مصرف مایعات یا قطع مصرف این قرص ها و یا کاهش فعالیت بدنی می توان از این خطر کاست.

عامل مهم دیگر وجود عفونت در اطراف مغز مثل عفونت گوش و سینوس های بینی است. وجود این عفونت ها، انعقاد خون را در قسمت های مجاور افزایش می دهد و باعث افزایش پدیده ترومبوز می شود.»

دردهای لگنی، دردهای شایع زنانه
می گویند خانم ها نازک نارنجی اند. کسی که این عبارت را باب کرده، مطمئنا از دردهای شایعی که خانم ها در طول زندگی خود- البته جدا از درد زایمان- متحمل می شوند، کاملا بی خبر بوده است. این دردها جدی و طاقت فرسایند و به علل گوناگونی ایجاد می شوند. خیال تان جمع باشد، در پایان این مطلب به قدرت و صبوری زنانه خود می بالید.
دردهای لگنی از علائم بسیار دشواری هستند که پزشک با آنها رو به رو است. این دردها می توانند به صورت حاد، سیکلیک (دوره ای) یا مزمن باشند. علل ناشی از دستگاه تناسلی این دردها بسیار متنوع هستند.

۱- درد حاد:
درد شدیدی است با شروع ناگهانی و کوتاه مدت. بیشتر همراه باعلائم دیگری همچون تهوع، استفراغ، تعریق، اضطراب و گاهی با علائم عفونت مثل تب همراه است. در حالی که بیشتر این علائم همراه در درد مزمن لگن وجود ندارند.
شایع ترین عوامل درد حاد:
عوارض حاملکی: مثل حاملگی خارج از رحم، سقط جنین.
عفونت های حاد: این عفونت ها می توانند در رحم یا لوله های رحمی باشند.
اختلالات تخمدان: مثلا کیست های تخمدانی که خونریزی کرده اند، پیچ خوردگی تخمدان، پاره شدن کیست های تخمدان.

میتل اشمرس: دردهایی که میان سیکل به وجود می آیند و مربوط به زمان تخمک گذاری (آزادشدن تخمک) هستند. دردهای حاد لگن می توانند منشائی جز دستگاه تناسلی هم داشته باشند، مثل دردهای ناشی از دستگاه گوارش (آپاندیسیت، انسداد رود، سندروم روده تحریک پذیر و…) عفونت ها و سنگ های سیستم ادراری، دردهای ناشی از دیواره شکم مثل فتق جداره شکم.

۲- درد سیکلیک:
شایع ترین این دردها دیسمنوره یا قاعدگی دردناک است که حدود ۵۰ درصد خانم ها به آن دچارند. دیسمنوره به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود. درد قاعدگی در دیسمنوره اولیه بدون بیماری لگنی است در حالی که در دیسمنوره ثانویه درد لگنی همراه با بیماری زمینه ای در لگن هستند.
دیسمنوره اولیه: معمولا ۱-۲سال بعد از بلوغ و شروع قاعدگی ها ظاهر می شود و معمولا در خانم های جوان تر دیده می شود اما گاهی تا دهه پنجم زندگی خانم باقی می ماند.
علت: افزایش تولید ماده پروستوگلاتدین در اندومتر (دیواره داخلی رحم) سبب افزایش فشار داخل رحم و انقباضات شدید رحمی می شود که به دنبال آن درد یا دیسمنوره ایجاد می شود.

علائم: درد ناشی از دیسمنوره اولیه معمولا چند ساعت قبل یا درست بعد از شروع خونریزی (شروع سیکل قاعدگی) بروز می کند و ممکن است ۴۸-۷۲ ساعت طول بکشد. این درد تقریبا شبیه درد زایمان است، اما بسیار خفیف تر و گاهی ممکن است همراه با درد کمر و پاها، تهوع، استفراغ، اسهال و به ندرت حملات سنکوپ باشد. این درد معمولا با ماساژ شکم، فشار یا حرکت بدن بهتر می شود.

درمان دارویی:  درمان دارویی باید در چند روز اول خونریزی قاعدگی صورت گیرد و برای اطلاع از پاسخ مثبت بیمار به دارو باید دوره ۴-۶ ماهه درمان برای او درنظر گرفته شود. در درمان این درد معمولا از داروها ضدالتهابی غیراستروئیدی استفاده می شود، مثل مفنامیک اسید یا بروفن اما این داروها باید قبل یا هنگام شروع درد تجویز شوند و به طور مداوم هر ۶-۸ ساعت مصرف شوند. در بیمارانی که تمایل به جلوگیری از بارداری دارند، قرص های ضدبارداری خوراکی هم بسیار مفید است. اگر بیمار به این رژیم پاسخ ندهد، می توان کدئین را به مدت ۲-۳ روز در ماه به روند درمان اضافه کرد.

درمان غیردارویی: طب سوزنی و تحریک الکتریکی عصب ها از روی پوست می توانند تا حدی برای بیمار مفید باشند.

دیسمنوره ثانویه: این درد معمولا در رابطه با اختلالات زمینه ای لگن رخ می دهد و معمولا سال ها بعد از بلوغ و شروع قاعدگی شروع می شود و تا چند روز بعد از قطع خونریزی ادامه پیدا می کند و در مقایسه با دیسمنوره اولیه زمان بسیار طولانی تری دارد. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (مفنامیک اسید و بروفن) و قرص های جلوگیری از بارداری نسبت به دیسمنوره اولیه تاثیر کمتری در تسکین این درد دارند.

شایع ترین علل دیسمنوره ثانویه:
آندومتریوز: وجود بافت آندومتر به صورت نابجا در مناطق خارج از رحم. در این حالت علاوه بر دیسمنوره در بیشتر اوقات، درد هنگان نزدیکی و درد هنگام دفع مدفوع و حرکات روده هم وجود دارد.

آندومیوز: بافت اندومتر به صورت نابجا در لایه داخلی تر رحم (میومتر) وجود دارد. سن متوسط این بیماران معمولا چهل سال یا بیشتر است و افزایش تعداد حاملگی ها ممکن است یکی از عوامل خطر باشد. در این حالت ممکن است بیمار علاوه بر دیسمنوره، احساس درد هنگام نزدیکی، درد هنگام دفع مدفوع با خونریزی شدید و طولانی مدت دوره قاعدگی داشته باشد. علائم اندومتریوز معمولا یک هفته بعد از شروع قاعدگی ایجاد می شود و تا قطع خونریزی برطرف نمی شوند. معمولا در این حالت اندازه رحم از حد طبیعی بزرگ تر است.

۳- درد مزمن:
منظور دردهایی هستند که بیش تر از ۶ ماه طول می کشند، محدود به لگن هستند و به حدی شدیدند که باعث ناتوانی عملکرد شخص می شود یا شخص نیاز به درمان طبی پیدا می کند.

درد مزمن لگن یک تشخیص عمومی است و مشمول بسیاری از علل می شود. معمولا بیماران مضطرب و افسرده اند و گاهی وضعیت زناشویی، اجتماعی و شغلی آنها تا حدودی مختل می شود. این بیماران اغلب به شیوه های معمول و مرسوم درمان های طبی جواب نداده اند و ممکن است سابقه ای از جراحی ناموفق برای درمان درد را هم ذکر کنند. حدود ۶۰-۸۰ درصد بیمارانی که به دلیل درد مزمن لگن تحت عمل لاپاروسکوپی قرار می گیرند، فاقد هرگونه بیماری زمینه ای در ناحیه لگن هستند.

از علل شایع درد مزمن لگن که غالبا نادیده گرفته می شود، می توان به علل خارج از دستگاه تناسلی اشاره کرد، مثل سندروم روده تحریک پذیر، التهاب مثانه، بیماری های عصبی- عضلانی کف لگن و دیواره شکم.

شایع ترین علل درد مزمن لگن به دستگاه تناسلی مربوط می شود:
آندومتریوز: یعنی وجود بافت اندومتر به صورت نابجا در خارج از رحم (کاشته های اندونومتریوتیک) که در هرکجا به وجود آید، موجب واکنش های التهابی خفیف شده و بعد از مدتی باعث چسبندگی آن منطقه و احشای مجاور می شود. باید دانست شدت درد با شدت ضایعات اندومتریوز ارتباطی ندارد، یعنی ممکن است ضایعه ای خفیف درد بسیار شدید داشته باشد و برعکس.
چسبندگی ها: از شکایات شایع بیماران دردهای غیردوره ای شکم است که گاهی با نزدیکی جنسی یا با فعالیت افزایش می یابد. احتمالا درد مزمنی که در اثر چسبندگی ها ایجاد می شود به دلیل محدودیت حرکات روده و به دنبال آن اتساع روده است، به علاوه گاهی این چسبندگی ها می توانند باعث انسداد روده هم بشوند. اکثر خانم هایی که چسبندگی دارند، قبلا تحت یک یا چند مورد عمل جراحی شکمی قرار گرفته اند. تشخیص این بیماران تنها با لاپاروسکوپی انجام می شود که در حین این عمل، چسبندگی ها هم تخریب می شوند.
سندروم احتقان لگن: وریدهای تخلیه کننده خون تخمدان ها و رحم احتقان می یابند. علت این پدیده نامشخص است اما گفته می شود ممکن است استرس های عصبی و به دنبال آن اختلال عملکرد سیستم عصبی عامل آن باشد.

علائم: درد دوطرفه پشت و قسمت تحتانی شکم، دیسمنوره ثانویه، نزدیکی دردناک، خونریزی غیرطبیعی رحم، خستگی مزمن و علائم سندروم روده تحریک پذیر.
درد این خانم ها معمولا با زمان تخمک گذاری یعنی میانه سیکل آغاز می شود و تا انتهای خونریزی قاعدگی ادامه می یابد. رحم معمولا بزرگ تر از حد عادی است و تخمدان ها معمولا بزرگ تر و حاوی کیست های متعددی هستند.

عفونت تحت حاد لوله های رحمی و تخمدان ها: اگر عفونت حادی وجود نداشته باشد که کامل درمان نشود یا عفونت از ابتدا با میکروب های خاصی مانند کلامیدیا یا مایکوپلاسما باشد، عفونت حادی ایجاد می شود. در این حالت علاوه بر درد لگن، حساسیت شکم و تخمدان ها هنگام معاینه هم وجود دارد.

سندروم بقایای تخمدان: بیمارانی که به هر دلیل تحت عمل جراحی خارج کردن لوله و تخمدان قرار گرفته اند ممکن است قسمتی از بافت قشری تخمدان شان باقی بماند. این بافت ممکن است داخل چسبندگی های متعاقبی که ایجاد می شود، گیر کرده و کیست های دردناکی را ایجاد کند. علائم آن معمولا به صورت درد قسمت جانبی لگن (محل تخمدان) که اغلب به همراه تخمک گذاری این درد ایجاد می شود و نیز به صورت درد تیز، خنجری، مداوم و مبهم است و احتمالا بیمار به خاطر چسبندگی های موجود مشکلات گوارشی یا ادراری هم دارد. این علائم معمولات ۲- ۵ سال بعد از جراحی اولیه بروز می کنند.

علل درد مزمن لگنی که مربوط به دستگاه تناسلی نیستند:
علل گوارشی: از مهم ترین علل می توان به سندروم روده تحریک پذیر اشاره کرد که در حدود ۳۵ درصد بیماران دیده می شود و علت بروز آن نامشخص است اما افزایش حساسیت روده نسبت به استاع می تواند عامل شروع درد باشد، یعنی با حجم های کمتری از اتساع روده، درد شکم و لگن ایجاد می شود.
علامت اصلی آن دردش کم است، اما علائم دیگری مثل استاع شکم، نفخ بیش از حد، اسهال و یبوست های متناوب، افزایش درد قبل از دفع مدفوع، کاهش درد بعد از دفع مدفوع و تشدید درد در اثر افزایش حرکات دستگاه گوارش (مثلا صرف غذای پرچرب، استرس، اضطراب، افسردگی و خون ریزی های قاعدگی) هم برای این درد مشاهده شده است. این درد معمولا متناوب است و بیشتر در ربع تحتانی ناحیه چپ شکم ایجاد می شود.

علل سیستم ادراری: شایع ترین نوع آن سندروم پیشاب راهی است که علاوه بر درد شکم، بیمار علائم سیستم ادراری را هم ذکر می کند مثل سوزش و تکرر ادرار، احساس فوریت دفع ادرار و اغلب نزدیکی دردناک. علت این مورد هم ناشناخته است اما گفته می شود عفونت ها و انسداد پیشاب راه و حتی عوامل روحی و روانی در آن نقش داشته باشند.

علل عصبی عضلانی: آسیب دیدگی و به دام افتادن اعصاب دیواره شکم ممکن است خود به خود یا در عرض هفته ها یا سال ها بعد از برش های پوستی جراحی رخ دهد. یعنی ممکن است عصبی که در مسیر برش است آسیب ببیند یا هنگام دوختن جدار شکم، در جدار شکم محبوس شود. معمولا درد تیز، سوزشی و مبهم است و بیمار می تواند با نوک انگشتان درد را در نقطه ای نشان دهد. خم کردن پاها، ورزش و فعالیت بدنی باعث تشدید درد می شوند.

علل میوفاسیال: شایع ترین نوع آن فیبرومیالژی است که سه نشانه اصلی دارد: درد منتشر، خستگی و خواب غیرنیروبر. در چهار ربع شکم نقاط حساس و تحریک پذیری به نام نقاط تریگر وجود دارند که با فشار نوک انگشت، درد موضعی آغاز می شود.
به دلیل اینکه علل بسیار متنوعی در مورد دردهای لگنی موجود است، روش های ارزیابی و تشخیصی آنها متفاوت هستند و بسته به علت یافت شده برای درد لگنی، درمان مناسب توسط پزشک باید انجام گیرد. در بیمارانی که منشا مشخصی برای دردشان پیدا نشده است، معمولا درمان باید چندبعدی باشد؛ ویزیت های منظم توسط پزشک، روان درمانی، آموزش تکنیک های ریلکسیشن، کنترل استرس، مشاوره جنسی و زناشویی و همچنین طب سوزنی.

خانوم! ‌ داری مرد میشی!
ریزش موی سر، افزایش موهای زائد و بروز آکنه سه علامت نگران‌کننده و اعصاب خردکن برای تمام خانم‌ها به شمار می‌آید؛ چرا که از همه چیز مهم‌تر زیبایی آنها را تهدید می‌کند! جدا از مسئله زیبایی، این علائم می‌تواند با بی‌نظمی قاعدگی و حتی گاهی نازایی نیز همراه باشد. اما اصلا چرا چنین علائمی در بدن خانم‌ها بروز پیدا می‌کند؟ به گفته دکتر کلباسی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم، مهم‌ترین علت این علائم، اختلالات هورمونی و بالا رفتن میزان هورمون‌های مردانه در بدن خانم‌هاست.

حال اگر کنجکاو شده‌اید که بدانید چرا هورمون‌های مردانه در بدن یک خانم افزایش پیدا می‌کند و چگونه می‌توان این اختلالات هورمونی را درمان کرد، این مطلب را بخوانید. صحبت‌های این استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی می‌تواند به شما در شناختن علت مشکلات‌تان و راه‌های خلاص شدن از آنها کمک کند.

هورمون‌ها به هم می‌ریزند اگر. . .
برای اینکه تعادل هورمون‌ها در بدن یک خانم حفظ شود، هیپوتالاموس و هیپوفیز مغز و تخمدان‌ها  باید عملکرد صحیحی داشته باشند بدین ترتیب GnRH از هیپوتالاموس ترشح شده و باعث ترشح هورمون‌های FSH و LH می‌شود. این هورمون‌ها نیز تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند. به این صورت است که هر ماه یک تخمک آزاد می‌شود، مخاط رحم پرورش پیدا می‌کند و بعد دچار ریزش می‌شود. این مراحل، فیزیولوژی طبیعی عادت ماهانه را تشکیل می‌دهد اما گاهی اوقات بعضی بیماری‌ها این فیزیولوژی را دچار اختلال می‌کند که شایع‌ترین آنها بیماری‌های تخمدان به‌خصوص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. بیماری‌های تیروئید نیز چه به صورت کم‌کاری و چه پرکاری معمولا خود را با اختلالات در عادت ماهانه نشان می‌دهد.

در کم‌کاری‌های تیروئید معمولا خونریزی‌های عادت ماهانه زیاد شده یا عادت ماهانه خیلی مکرر می‌شود. اما در پرکاری‌های تیروئید خونریزی‌های ماهانه یا قطع می‌شوند یا حجم آنها کاهش پیدا می‌کند. یکی ‌دیگر از دلایل اختلالات هورمونی در خانم‌ها بالا بودن هورمون پرولاکتین است که می‌تواند ناشی از وجود یک تومور خوش‌خیم به نام پرولاکتینوما در هیپوفیز باشد. اختلالات غده فوق کلیه نیز می‌تواند تعادل هورمون‌ها را در بدن خانم‌ها به هم بزند. درواقع از لایه داخلی غشر فوق کلیه، هورمون‌های آندروژن یا مردانه ترشح می‌شود که اگر سطح آنها بالا برود، عادت ماهانه و تعادل هورمونی دچار اختلال می‌شود.
فقط جلوی سرتان کم‌مو شده؟!
ریزش موی سر، افزایش موهای زائد و بروز جوش و آکنه در خانم‌ها علل بسیار زیادی می‌تواند داشته باشد اما اگر هر سه این علائم با هم اتفاق بیفتد مهم‌ترین علت آن افزایش هورمون‌های مردانه است. البته در بدن همه خانم‌ها به صورت فیزیولوژیک، مقدار کمی هورمون مردانه وجود دارد که بخش عمده آن از تخمدان‌ها و بخشی هم از غده فوق کلیه ترشح می‌شود. زمانی که میزان این هورمون بالا می‌رود، علائمی ‌تحت عنوان‌ «هایپرآندروژنیسم» ایجاد می‌شود.
یکی از این علائم، ریزش موی سر با تیپ مردانه است؛ یعنی درست مانند یک مرد که با بالارفتن سن دچار ریزش مو از جلو و کناره‌های سر می‌شود، یک خانم نیز ممکن است چنین ریزش مویی پیدا کند بنابراین هیچ‌گاه در این وضعیت موهای پس سر کم نمی‌شود و فقط جلوی سر ریزش پیدا می‌کند. البته باید توجه داشته باشید ریزش موی سر به تنهایی علل بسیار زیادی دارد؛ برای مثال ممکن است بر اثر بلوغ، کمبود ویتامین‌ها، بارداری، شیمی‌درمانی، اختلالات ایمنی(کچلی موضعی)، سوء‌تغذیه، پرکاری تیروئید، استرس و. . . نیز ایجاد شود.

موی زائد با موی کرکی فرق دارد!
از دیگر علائم بالا رفتن هورمون‌های مردانه می‌توان به رشد موهای زائد شبیه به یک مرد اشاره کرد که تحت عنوان «هیرسوتیسم» شناخته می‌شود. در حالت طبیعی، موی زائد در نواحی مختلف بدن یک خانم هم به وجود می‌آید اما اگر روی چانه، وسط قفسه سینه، قسمت‌های داخلی ران و بازو، روی دو کتف، بالای باسن، ناحیه زیر گوش و لب فوقانی باشد، غیر عادی محسوب می‌شود.

البته باید بین موهای کرکی و موهای زائد تفاوت قائل شد. درواقع همه خانم‌ها به‌خصوص در مناطق کویری مثل ایران، موهای کرکی نیز دارند که دلیل بر وجود اختلال هورمونی نمی‌شود. موهای زائد درصورتی هیرسوتیسم شناخته می‌شوند که زبر، زمخت و مشکی باشند و با تیپ مردانه در مکان‌های ذکرشده ایجاد شوند.
در بعضی موارد نیز فرد علائمی از افزایش هورمون‌های مردانه مثل موهای زائد دارد اما آزمایش خون مشکلی را نشان نمی‌دهد. این حالت، هیرسوتیسم ایدیوپاتیک (هیرسوتیسم با علت ناشناخته) نام دارد. درواقع هیرسوتیسم و زیاد بودن موهای زائد در بعضی خانم‌ها می‌تواند به صورت فامیلیال باشد؛ برای مثال ممکن است هم مادر و هم دختر به آن مبتلا باشند و اختلال هورمونی مطرح نباشد.

پوست‌تان چرب و زمخت شده؟
بالا رفتن سطح هورمون‌های مردانه باعث بروز آکنه و چرب شدن پوست و موی سر می‌شود. در مراحل شدیدتر نیز پوست مانند یک مرد مقداری زمخت می‌شود. علاوه بر اینها، به‌تدریج بافت چربی طبیعی به‌خصوص در ناحیه میانی بدن و باسن کم می‌شود و بافت عضلانی افزایش پیدا می‌کند. گاهی اوقات نیز سایز سینه‌ها کوچک‌تر شده و تمایلات جنسی مختل می‌شود. در حقیقت ابتدا علائم زنانگی کم می‌شود و بعد به تدریج هایپر آندروژنیسم یا علائم ناشی از افزایش هورمون‌های مردانه بروز پیدا می‌کند.

بعد از آن نیز اگر اختلال هورمونی شدید باشد عادت ماهانه به هم می‌ریزد؛ برای مثال ممکن است فرد چندین ماه یا حتی برای یک تا دو سال عادت ماهانه نشود یا اینکه خیلی زود به زود عادت ماهانه شود. اگر عادت ماهانه بیشتر از سه ماه قطع شود به این حالت آمنوره ثانویه گفته می‌شود. اگر هم زود به زود اتفاق بیفتد هیپرمنوره نامیده می‌شود.

زایمان نداشته‌اید اما ترشح شیر دارید؟
یکی دیگر از علائم اختلالات هورمونی، ترشح شیر از سینه در زمانی غیر از بارداری و زایمان است که بر اثر عوامل مختلفی از جمله وجود تومور در هیپوفیز، تخمدان پلی‌کیستیک، مصرف قرص‌های اعصاب، قرص‌های معده و. . . اتفاق می‌افتد. درواقع پرولاکتین یا هورمون شیر یکی از هورمون‌های مترشحه از هیپوفیز قدامی است که در بارداری و بعد از زایمان میزان آن افزایش پیدا می‌کند و باعث ترشح شیر از سینه می‌شود اما بالا رفتن آن در زمانی غیر از بارداری می‌تواند باعث اختلال قاعدگی و نازایی شود.

کافی است یک آزمایش خون بدهید
شایع‌ترین راه تشخیص اختلالات هورمونی انجام آزمایش خون و اندازه‌گیری سطح هورمون‌های FSH  LH، TSH، استرادیول، پروژسترون، ۱۷ هیدروکسی پروژسترون، تستوسترون، دهیدرواپی آندروسترون سولفات، آندروستندیون، پرولاکتین و. . . است. این آزمایش معمولا به صورت ناشتا در فاز فولیکولار یعنی روز سوم یا چهارم یا پنجم عادت ماهانه انجام می‌شود. با این آزمایش می‌توان وضعیت هورمون‌های تخمدان، تیروئید، فوق کلیه و هیپوفیز را بررسی کرد.
راه دیگر تشخیص، انجام سونوگرافی و تصویربرداری از تیروئید، غدد آدرنال، غده فوق کلیه و تخمدان است. برای بررسی هیپوفیز نیز‌ ام. آر. آی درخواست می‌شود. بهترین راه تشخیص تخمدان پلی‌کیستیک نیز سونوگرافی از طریق واژن است.
نگران بال مرغ نباشید!
در گذشته این مسئله مطرح بود که به مرغ‌ها برای رشد بیشتر هورمون داده می‌شد به‌خصوص هورمون‌های آنابولیک مثل آندروژن که در بدنسازی هم استفاده می‌شود. این موضوع باعث می‌شد تعادل هورمونی در بدن خانم‌ها به هم بخورد اما الان با نظارت وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی دیگر از این هورمون‌ها استفاده نمی‌شود بنابراین نگرانی از این لحاظ وجود ندارد.

شاید تخمدان پر از کیست شده باشد
تخمدان پلی کیستیک شایع‌ترین علت اختلالات هورمونی در خانم‌هاست. در این بیماری تخمدان‌ها بزرگ می‌شوند و کیست‌های متعدد و ریز پیدا می‌کنند. این سندرم دو ویژگی عمده دارد. یکی از آنها بالا بودن هورمون‌های مردانه و بروز علائمی مثل افزایش موهای زائد، ریزش موهای سر، پوست چرب و گاهی ترشح شیر از سینه است و مشخصه دیگر آن نیز اختلال در تخمک‌گذاری و قاعدگی است. این بیماران ممکن است برای چند ماه عادت ماهانه نشوند یا عادت‌ماهانه‌های‌شان دیر به دیر اتفاق بیفتد.
البته این سندرم به صورت یک طیف است؛ برای مثال گاهی فقط خود را با مقداری افزایش موهای زائد نشان می‌دهد و گاهی حتی با نازایی و دیابت دیده می‌شود. درواقع معتقد هستیم که این بیماری از عوامل اصلی سندرم مقاومت به انسولین محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه‌ساز بروز دیابت باشد. از طرف دیگر چون معمولا باعث چاقی مرکزی بدن در ناحیه شکم، باسن و قسمت‌های بالای ران می‌شود، تقریبا معادل با سندرم متابولیک است و می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی و عروقی نیز باشد.

داروی دیابت به کمک شما می‌آید
افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک به دلیل بالا بودن سطح انسولین و مقاومت بدن‌شان به انسولین، سه‌برابر بیشتر در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند بنابراین کاهش وزن، ورزش کردن و استفاده از داروهای دیابت مثل متفورمین و گلوتازون نقش اصلی را در درمان این بیماری بازی می‌کنند. بهترین راه برای بررسی آن نیز سونوگرافی واژینال است.

البته در سونوگرافی تعدادی از افراد سالم نیز تظاهراتی شبیه به تخمدان پلی‌کیستیک دیده می‌شود درصورتی که فرد اختلال هورمونی ندارد. این حالت بیماری محسوب نمی‌شود بلکه نوع مورفولوژیک تخمدان پلی‌کیستیک (PCOM) به حساب می‌آید بنابراین نیازی به درمان هم ندارد. لازم به ذکر است که تخمدان پلی‌کیستیک معمولا از نوجوانی آغاز می‌شود و تظاهرات آن اغلب بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی دیده می‌شود. علاوه بر این درست مثل بیماری دیابت، امروزه خانم‌های لاغر هم مانند افراد چاق در خطر ابتلا به سندرم پلی‌کیستیک قرار دارند.

این دو بیماری را با هم اشتباه نگیرید!
یکی از مشخصه‌های سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، بالا بودن سطح پرولاکتین خون است. این موضوع خیلی اوقات با تومورهای هیپوفیز اشتباه می‌شود. گرچه تومورهای هیپوفیز هم باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند اما باید توجه داشت میزان این هورمون در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بیشتر از دو تا ۵/۲ برابر نمی‌شود اما در تومورهای هیپوفیز مقدار آن به چهار تا پنج برابر و گاهی حتی تا ۱۰ برابر حد طبیعی می‌رسد بنابراین هر فردی که پرولاکتین بالا دارد لازم نیست ام.‌آر.آی مغز انجام دهد.

هر دارویی مناسب شما نیست
برای درمان اختلالات هورمونی و مرتب شدن عادت‌ماهانه‌ها می‌توان از داروهایی مثل قرص‌های ضدبارداری LD، یاسمین، مارولون، یاز، دیان، سیپروترون کامپاند، اتیسترون و. . . استفاده کرد. داروهای دیگری نیز وجود دارند که ضد هورمون‌های مردانه هستند؛ از جمله اسپیرونولاکتون، سیپروترون استات و فلوتامید. گروه دیگری از داروها از جمله فیناستراید نیز تبدیل هورمون مردانه را به فرم فعالی که باعث ریزش موی مردانه یا رشد موهای زائد می‌شود، مهار می‌کنند بنابراین خانواده‌های دارویی در درمان اختلالات هورمونی بسیار متنوع هستند و پزشک باید با توجه به شرایط بیمار نوع مناسب آنها را تجویز کند.
برای مثال اگر فرد اختلال عادت ماهانه داشته باشد و پزشک برایش اسپیرونولاکتون تجویز کند، شاید وضعیتش بدتر شود زیرا این دارو ممکن است لکه‌بینی ایجاد کند و عادت ماهانه را به هم بریزد بنابراین در چنین فردی بهتر است از داروهایی مثل سیپروترون کامپاند استفاده کرد. در مقابل اگر خانمی فقط از ریزش مو شکایت داشته باشد و در عین حال عادت‌ماهانه‌هایش مرتب باشد، بهتر است از داروهایی مثل اسپیرونولاکتون استفاده کند.
اگر خانمی فقط مشکل عادت نشدن یا عقب افتادن عادت‌ماهانه را دارد می‌تواند به صورت دوره‌ای از قرص ها ی پروژسترونی مثل مدروکسی پروژسترون استات یا دیدروژسترون استفاده کند، بدون اینکه به بقیه داروهای هورمونی LD یا امثال آن نیاز داشته باشد. درواقع مصرف داروهای هورمونی حاوی استروژن با خطر چاقی همراه است. به طور کلی در درمان اختلالات هورمونی ابتدا باید با یک شرح حال دقیق و معاینه ، بیماری تشخیص داده شود و بعد به درمان پرداخت.
استرس  نیز یکی از عوامل موثر بر عادت ماهانه خانم‌هاست اما باعث بالا رفتن هورمون‌های مردانه در بدن نمی‌شود. درواقع استرس و همچنین ورزش‌های سنگین هر دو می‌توانند باعث عادت ماهانه‌های ناگهانی یا قطع‌شان شوند. علاوه براین، استرس بر میزان ترشح هورمون کورتیزول از غده فوق کلیه نیز تاثیر می‌گذارد.