در اصفهان است که می توانید از کاشی کاری تا معماری، از نقاشی دیواری تا میناکاری، از آینه کاری تا گچ بری را در عالی ترین وجه خود ببینید و از هنر مردم این دیار لذت ببرید.
در میان تمام زیبایی های که می توان در اصفهان به آن دسترسی پیدا کرد و از تماشای شان لذت برد این بار به سراغ کاخ هشت بهشت رفته ایم؛ کاخی که نشانی از دوران باشکوه و پررونق صفویه در خود دارد و امروز در میان پارکی زیبا به انتظار بازدید گردشگران و مسافران نشسته است. همراه کارناوال شوید تا بیشتر از هشت بهشت زیبا بدانیم…
ورود به صفحه اختصاصی راهنمای سفر به اصفهان
چرا کاخ هشت بهشت اصفهان؟
- در دوره صفوی به عنوان زیباترین کاخ دنیا شناخته می شد.
- در میان پارکی زیبا قرار گرفته و فضای بیرونی باطراوتی دارد.
- تنها کوشک باقی مانده از کوشک ها و کاخ های منطقه چهارباغ اصفهان در دوره صفوی ست.
- معماری متفاوت و تو در تو و تزیینات تماشایی و بی نظیر آن در طی سال ها و قرن ها، هوش از سر بازدیدکنندگان برده است.
- دسترسی خوبی به مراکز تفریحی، تاریخی و خیابان های اصلی شهر اصفهان دارد.
آشنایی با کاخ هشت بهشت اصفهان
اصفهان، دیدنی کم ندارد و می توان روزها و هفته ها در این شهر گشت و در هر کوچه و خیابان نشانی از جاذبه ای با ویژگی های عالی و جذاب پیدا کرد. حال از میان این همه دیدنی، امروز به سراغ کاخ هشت بهشت اصفهان رفته ایم تا در یک بررسی کامل ویژگی های این بنا را با یکدیگر مرور کنیم.
کاخ هشت بهشت، کوشکی تاریخی ست در قلب شهر اصفهان که در میان پارکی وسیع قرار گرفته است و تاریخ ساختش به دوران صفویان و به طور دقیق تر به سال ۱۰۸۰ هجری قمری (۱۰۴۸ خورشیدی) در زمان حکمرانی شاه سلیمان صفوی (۱) باز می گردد. کاخی که سبک معماری اصفهانی دارد و با نام های “عمارت هشت بهشت”، “هشت به هشت” و “هشت در بهشت” نیز خوانده می شود. برای آنکه به اهمیت کاخ هشت بهشت پی ببرید باید بدانید در دوره صفوی در منطقه چهارباغ اصفهان (۲)، چندین کاخ و کلاه فرنگی وجود داشت که از میان تمام آنها بعد از گذر قرن ها تنها این کاخ به یادگار مانده است؛ کاخی که تزیینات و معماری ویژه آن، بازدیدکنندگان را غرق در حیرت و شگفتی می ساخت تا جایی که به آن لقب زیباترین کاخ عالم را داده بودند. سیاحانی که در زمان صفوی اجازه بازدید از این کاخ را پیدا می کردند آن را بهترین بنای دنیا می دانستند و از آن با عبارت “… فرح انگیزتر از مجلل ترین کاخ های ممالک اروپایی” یاد می کردند.
خوب است این را هم بدانید که کاخ هشت بهشت از بناهای ثبت ملی شده ایران محسوب می شود و با شماره ۲۲۷ در این فهرست قرار دارد.
پاورقی
۱- شاه سلیمان با نام قبلی شاه صفی دوم، فرزند ارشد شاه عباس دوم صفوی بود و مابین سال های ۱۰۴۵ تا ۱۰۷۳ هجری قمری بر ایران حکومت داشت.
۲- خیابان و منطقه چهارباغ، از خیابان ها و مناطق تاریخی و اصلی اصفهان است و قدمت ساخت آن به دوره شاه عباس کبیر باز می گردد.
تاریخچه
همان گونه که در قسمت آشنایی به آن اشاره کردیم، کاخ هشت بهشت در زمان حکمرانی شاه سلیمان صفوی به سال ۱۰۸۰ هجری قمری ساخته شد. ساختمانی که در میان باغی وسیع به نام باغ بلبل یا باغ هشت بهشت قرار داشت و خود جزیی از باغی بزرگتر به نام باغ نقش جهان محسوب می شد. شاه سلیمان پس از دستور ساخت این کاخ، در سال سوم سلطنتش (همان سال ۱۰۸۰) از آن بهره برداری کرد. برخی تاریخ‌دانان و پژوهشگران در نوشته های خود در مورد علت ساخت این بنا نوشته اند که شاه سلیمان، هشت بهشت را برای اقامت هشت سوگلی حرم پادشاه ساخته و ۴ نفر از آنها را در طبقه همکف و ۴ نفر دیگر را در طبقه اول جای داده بود.
اگر بخواهیم اطلاع دقیقی از اینکه عمارت هشت بهشت در زمان شاه سلیمان به چه شکلی بوده به دست بیاوریم باید به سفرنامه های سیاحان آن زمان سیری بزنیم. یکی از معروفترین این سیاحان، ژان شاردن فرانسوی ست که در زمان شاه عباس دوم و شاه سلیمان به اصفهان سفر کرده و به دیدار جاذبه های مختلف شهر رفته بود. شاردن در نوشته های خود کاخ هشت بهشت و باغ اطراف آن را چنین توصیف کرده است:
من قول داده ام که در طی توصیف باغ های اطراف خیابان زیبای اصفهان، شرح یکی از تالارهای یکی از باغ ها موسوم به باغ بلبل را بدهم. این تالار را عمارت بهشت می نامند و بهشت طبقه دهم آسمان را گویند؛ از این جهت می توان آن را تالار فردوس نامید. طول تالار شصت پا و غیر منظم ساخته شده است، هفت زاویه یا ضلع دارد که آخری از همه پهن تر است و میانی شکل گنبدی دارد. ارتفاع آن سی یا سی و پنج متر است و گنبد آن روی جرزها و طاق های قوسی شکل که اندازه شان برابر اندازه زوایا و اضلاع تالار است قرار دارد. تمام کف ها از موزاییک بسیار عالی ساخته شده است، دیوارها و جرزها دو طبقه اند و دالان ها و غلام گردشی (۱) هایی در اطراف آن به چشم می خورد. در این دالان ها صدها مکان وجود دارد که دلکش ترین و فرح انگیزترین نقطه دنیا محسوب می شود. این روشنایی متناسب با تفریحاتی ست که این بنا ویژه آنها ساخته شده است. هیچ کدام از این نقاط از نظر شکل، ساختمان، تزیینات و آرایش شبیه دیگری نیست؛ در هر جایی چیز تازه و گوناگونی می بینید، چنان که در بعضی بخاری های متنوع و در برخی حوض ها و فواره ها به چشم می خوردند. فواره هایی که از لوله هایی که داخل دیوارها قرار دارند آب می گیرند.
این تالار عجیب (هشت بهشت) در حقیقت سازه ای لابیرنت (۱) است زیرا انسان در قسمت فوقانی آن هرجا گم می شود و پله ها چنان مخفی هستند که به این آسانی نمی توانید آن را پیدا کنید. قسمت پایین تا ده پا از سطح زمین از سنگ یشم و نرده ها از چوب زرنگار و قاب ها و چهارچوب ها از نقره و جام ها از بلور و آلت ها از شیشه های رنگارنگ ظریف ساخته شده است. اما راجع به تزیینات نمی توان این اندازه شکوه، عظمت، دلربایی و فریبندگی را که درهم آمیخته است تصور کرد. در همه جا آیینه های بلورین در دیوارها به کاررفته است، آیینه کاری های کاملی که از باشکوه ترین نوع خود در دنیاست. اتاق های کوچکی نیز در آنجاست که فقط گنجایش یک تختخواب دارد. در قسمت شرقی زمین رختخواب پرده نداشته و روی زمین پهن می شود. یک رختخواب جالب توجهی دیدم که فقط لحاف آن دو هزار اکو (واحد پول) می ارزید که برای گرمی و سبکی از پوست سمور تهیه شده بود. به من گفتند شاه تشک های بسیاری از همین جنس دارد. من یک کتاب از تزیینات و تصاویر و اشکال و مینیاتورها و ظروف و کتیبه هاى این تالار تصنیف خواهم کرد.
پاورقی
۱- غلام گردشی، راهرو یا پاگردی است که در اطراف ساختمان، تالار یا حیاط ساخته می شود.
کاخ هشت بهشت در دوره قاجار
از اتفاقاتی که بعد از دوره شاه سلیمان در عمارت هشت بهشت می افتد اطلاع چندانی در دست نیست. برای اینکه بتوانیم به اتفاق مهم دیگری در تاریخ هشت بهشت برسیم باید صفحه های تاریخ را تا دوران قاجار و زمان سلطنت ناصرالدین شاه ورق بزنیم و جلو بیاییم؛ زمانی که ظل السلطان حاکم اصفهان بود.
میرسیدعلی چناب نویسنده کتاب الاصفهان در صفحه ۶۴ کتاب خود خبر از سرنوشت کاخ هشت بهشت در این دوران می دهد و چنین می نویسد:
سال ۱۳۰۰ – ظل السطان مدرسه همایونی را در هشت بهشت تاسیس نمود تحت ریاست علی‌خان ناظم العلوم، دو سال بیشتر دوام نکرد لیکن اثرات خوبی گذارد.
آن طور که در منابع تاریخی آمده است ناصرالدین شاه در زمان سلطنتش این کاخ را به بانو عظمی افتخارالدوله (۱) واگذار می کند مشروط بر اینکه در معماری، تزیینات و حریم باغ آن تغییری ایجاد نکند. پس از اینکه بانو عظمی الدوله درگذشت، باغ و قصر در تصرف وارثان او باقی ماند و آنها تغییرات بسیاری در وضع باغ و کاخ دادند. پس از این دوره و در سال ۱۳۴۳ باغ و کاخ هشت بهشت به طور رسمی تحت نظر وزارت فرهنگ و هنر درآمد و بعدها باغ آن به پارکی تبدیل شد. خود کاخ نیز در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت و مراقبت از آن به دولت واگذار شد. پس از آن نیز اداره باستان شناسی کار تعمیرات آن را بر عهده گرفت و از متخصصان ایرانی و ایتالیایی درخواست کرد تا تزیینات عصر صفوی را از زیر گچ دوره قاجار بیرون بیاورند و عمارت را احیا کنند.
متاسفانه زمانی که کاخ هشت بهشت در دست صاحبان خصوصی خود بود تغییرات بسیاری را به چشم دید. امروز اگر سری به عمارت زیبای صفوی که روزگاری به عنوان زیباترین کاخ دنیا شناخته می شد بزنید دیگر اثری از نرده های چوب زرنگار، قاب ها، جام های بلور و آلت های شیشه ای رنگارنگ ظریف که شکل فریبنده ای به بنا می دادند نمی بینید. امروز دیگر اثری از درختان چنارتناور، گل های یاس سفید و سرخ در حاشیه خیابان و آب نماها و جوی های متعدد دوران صفوی نیست. تغییراتی که در دوره قاجار در کاخ هشت بهشت به وجود آمد به اندازه ای زیاد بود که بسیاری از جهانگردان فکر می کردند این بنا به این دوره تعلق دارد نه اینکه در دوره صفوی ساخته شده باشد.
به عنوان مثال پاسکال کوست، یکی از سیاحان نامدار فرانسوی که در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از هشت بهشت دیدن کرده بود، گمان می کرد این بنا در همان دوره قاجار ساخته شده است. او که تصویرهای زیبایی از کاخ تهیه کرده، در آلبوم مصورش اینجا را چنین وصف کرده است:
عمارتی که هشت بهشت یا هشت در بهشت نام دارد، به وسیله فتحعلی شاه قاجار در محوطه کاخ های دوره صفوی ساخته شده و به منزله قصری تابستانی به حساب می آمده است که هشت نفر از محبوبه های شاه در آن سکونت داشتند و هر کدام اقامتگاهی جدا در اختیارشان بود. به این ترتیب که چهار تن از آنها در طبقه همکف و چهار تن دیگر در طبقه اول بنا می زیسته اند. این عمارت ۳۰ متر طول و ۳۵٫۲۶ متر عرض دارد و از سطح مجاور باغ آن ۲ متر بلندتر است و به وسیله دو پلکان ده پله ای که متصل به نماهای شرقی و غربی قصر هستند داخل آن می شوند. پس از آن ایوانی با دو ستون چوبی بلند وجود دارد که با مدخل هایی به سرسرای مرکزی ارتباط پیدا می کند. طاق این سرسرا به یک نورگیر گنبدی شکل که هشت پنجره جنوبی دارد ختم می شود. در وسط سرسرا نیز حوضی هشت ضلعی وجود دارد که قطرش ۳٫۳۰ متر است و فواره دارد. درهای اطراف این سرسرا به اطاق های هشت ضلعی راه پیدا می کند که برای پذیرایی از زن ها اختصاص دارد. ایوان اصلی به سمت شمال قصر بوده و هشت ضلعی است که دارای دو ستون بلند از چوب سرو است و در وسط آن حوضی به طول ۲٫۸۰ و عرض ۲٫۳۰ ساخته شده که فواره دارد. سقف این ایوان دارای تزیینات زیاد است و دیوارهای داخلی قصر هم با نقاشی و طلاکاری و اشکال پرندگان مختلف و گل های رنگارنگ و شیشه کاری ها و آینه کاری ها تزیین شده است. در این سرسرا دو تابلوی نقاشی بزرگ دیده می شود که فتحعلی شاه را بر روی تخت نشان می دهد و در اطراف او چند نفر از فرزندانش قرار گرفته اند. تمام این عمارت بر روی زیربنایی قرار دارد که پایه بنا محسوب می شود و از مرمرهای زیبای تبریز ساخته شده، هیچ چیزی زیباتر از این اثری که نمای مجموعه این عمارت در انسان می گذارد وجود ندارد. اطراف عمارت در قسمت خارجی با سنگ های سخت پوشیده شده و در وسط این قسمت سنگفرش کوچکی تعبیه شده که اضافه آب های حوض های داخل و خارج عمارت در آن جریان پیدا می کند. از این مجرای آب، آب ها به داخل دو آب نمای بزرگ به عرض ۸ متر و طول ۵۰ متر که در مقابل ایوان های غربی و شرقی عمارت قرار دارند می ریزد. محوطه کاخ با چنارهای بلند محصور شده و باغچه های گل آن را آرایش می دهند، این گل ها بیشتر از نوع گل رز و یاسمن هستند، خیابان شمالی کاخ به قصر چهلستون مربوط می شود و خیابان غربی با سردر بزرگی به خیابان چهارباغ اتصال می یابد. سایر خیابان های کاخ به باغ های میوه منتهی می شوند.
البته این ها تنها تعدادی از توصیفاتی هستند که جهانگردان و سیاحان در طول عمر کاخ هشت بهشت بر زبان آورده و نوشته اند، با تمام این وصف ها و شرح ها در نهایت باغ و کاخ هشت بهشت به شکل امروزی خود درآمده است. هرچند چنان که آندره گدار (André Godard)، معمار و باستان شناس شهیر فرانسوی می گوید هشت بهشت هنوز زیبایی های خاص خود را پس از این همه تغییرات و ویرانی ها دارد:
… کاخ هشت بهشت با تالاری که از هر سو باز است و با چهار عمارت کلاه فرنگی در چهار گوشه خود هنوز هم ترکیب اصلی و مختصری از لطف و ملاحت روزگاران گذشته را حفظ کرده است.
پاورقی
۱- بانو عظمی با نام اصلی کسرائیل خانم و ملقب به افتخارالدوله، شاهزاده قاجار و دختر ناصرالدین شاه و عفت السلطنه بود.
معماری و تزیینات
معماری هشت بهشت، به شیوه اصفهانی و به صورت یک هشت ضلعی (هشت پهلو) ساخته شده است. اتاق های فراوان و تو در تو و تزیینات بسیار تماشایی آن از شاخصه های این عمارت به شمار می آید. کاخ هشت بهشت همان گونه که گفتیم در گذشته در میان باغی بزرگ بنا شده بود که اکنون به شکل پارکی درآمده است.
طراحی بیرونی بنا
نخستین چیزی که در مواجه با عمارت هشت بهشت توجه شما را به خود جلب می کند چند وجهی بودن آن و تالارهای متعددی ست که بنا را احاطه کرده اند. کاخ هشت بهشت دو متر بالاتر از سطح زمین ساخته و پله های آن طوری طراحی شده است که بتوان از هر سمت عمارت به قسمت های بالایی و پایینی آن رفت و آمد کرد. این بنا چهار نمای اصلی دارد و در هر نمای آن یک ایوان به چشم می خورد. ایوان اصلی بنا در سمت شمالی آن واقع شده است؛ اما استخری که امروزه در ضلع شرقی هشت بهشت وجود دارد باعث شده تا این سمت، به نمای اصلی تبدیل شود. این ایوان ها، فضاهای میانی کاخ با ارتفاع دو طبقه و همچنین حوض و فضای نیمه بازِ عمارت بر این دلالت دارد که معماری کاخ برون گرا و تابستان نشین است.
طراحی داخلی کاخ
بسته به اینکه از کدام بخش کاخ وارد آن شوید، قسمت ها و نماهای مختلفی از ساختمان در برابر شما قرار می گیرد. کلیت بنا همان گونه که گفتیم هشت ضلعی ست و بر چهار پایه که فرم هشت ضلعی دارند، قرار گرفته است. بخش مرکزی عمارت به شکل ۴ صفه (۴ سکویی، ۴ ایوانی) ساخته شده است و ایوان آن رو به شمال قرار دارد. در میان این بخش حوضی هشت ضلعی به چشم می خورد و هشت اتاق در چهار سمت آن در دو طبقه، این قسمت را احاطه کرده اند. سقفی که این بخش را می پوشاند با مقرنس های گچی خوش رنگ و خوش طرح و آینه کاری های ظریف در میان کارهای چوبی آراسته شده است. اتاق های بنا در طبقه اول در ۴ گوشه عمارت قرار دارند و با تزییناتی از گچبری و نقاشی پوشیده شده اند.
در طبقه دوم نیز مجموعه ای از رواق ها، اتاق ها، طاق ها و پنجره های مشبک به چشم می خورد که بر تو در تو و پیچیده بودن بنا افزوده اند. طبقه دوم به وسیله راهروها و اتاق های متعدد، به بخش های مختلف تقسیم شده است که هر کدام تزیینات خاص خود را دارند. در برخی از آنها حوض های آب و در برخی دیگر بخاری های دیواری به چشم می خورد. آینه کاری های فراوان دیوارهای این بخش ها را پوشانده است و سقف های شان نیز با موزاییک هایی عالی و زیبا آراسته شده اند. در هر کدام از این بخش ها درها و پنجره هایی با چوب های خاتم کاری شده به چشم می خورد که هنر به کاررفته در ساخت کاخ هشت بهشت را به حد اعلا رسانده اند. در نهایت نیز دالان ها و غلام گردشی هایی بسیار زیبا و هماهنگ اتاق های کاخ را احاطه کرده اند و بر زیبایی ساختمان افزوده اند.
به طور کلی آنچه معماری و طراحی ساخت کاخ هشت بهشت را متمایز و خاص می کند ارتباطی ست که در میان فضاها و قسمت های مختلف آن وجود دارد و باعث شده تا عمارت هشت بهشت در عین تنوع و گوناگونی و تعدد فضا، وحدت و یکپارچگی و تزیینات چشمگیر و ویژه ای داشته باشد.
تجربه گردشگران خارجی
حال که جنبه های مختلف کاخ هشت بهشت را با هم مرور کردیم، خوب است نگاهی هم به نظر گردشگران خارجی که از این جاذبه دیدن کرده اند هم بیندازیم تا بیشتر با دیدگاه های آنها آشنا شویم و تصمیم گیری بهتری داشته باشیم. به همین جهت سری به سایت معتبر تریپ ادوایزر زدیم و تعدادی از آخرین نظرهای گردشگران خارجی را بررسی کردیم.
گردشگری از استرالیا | تاریخ ثبت دیدگاه خرداد تیرماه ۱۳۹۷
انتظار دیدن کاخی باشکوه را نداشته باشید، تنها باغ اینجا جذاب و دیدنی ست
باغِ کاخ هشت بهشت، که تنها یک بلوک از میدان نقش جهان فاصله دارد، شما را از شلوغی فضای شهر دور می کند. اینجا جایی ست که ایرانی ها برای پیک نیک و غیبت دور هم جمع می شوند و مردها بازی های مختلف می کنند.
گردشگری از سوییس | تاریخ ثبت دیدگاه خرداد ۱۳۹۷
آرام
کاخ هشت بهشت پشت هتل عباسی قرار دارد و مکانی عالی برای پیاده روی بعد از غروب آفتاب است. پارک به دلیل حضور خانواده های ایرانی زنده است و کاخ سایه ای از گذشته خود را به نمایش می گذارد. اینجا امن و آرامش بخش است.
گردشگری از بلژیک | تاریخ ثبت دیدگاه فروردین ۱۳۹۷
ساختمان باشکوه
شکل های مختلف طراحی ساختمان و ساختار بی نظیر کاخ بسیار جالب است. نکته جالب قرارگیری کاخ، دسترسی نزدیک آن به سرویس های بهداشتی ست، چیزی که در ایران خیلی کم دیده می شود.
گردشگری از آلمان | تاریخ ثبت دیدگاه بهمن ۱۳۹۶
کاخ زیبا
معماری کاخ هشت بهشت بسیار زیباست. متاسفانه قسمت بالایی بسته بود و نتوانستیم از آن دیدن کنیم و بیشتر اتاق ها در حال تعمیر بودند. جاذبه اصلی که می توانستید از آن دیدن کنید تالار اصلی با سقفی بسیار زیبا بود.
گردشگری از ترکیه | تاریخ ثبت دیدگاه آبان ۱۳۹۶
کاخی بسیار تماشایی
این یکی از کاخ های به جامانده از دوران صفویه است. سقف چوبی آن بسیار تماشایی ست و همچنین دید ایوان آن به بیرون. این کاخ در میان باغی بسیار زیبا قرار گرفته و ارزش یک بار دیدن را دارد. همچنین باغ در شب بسیار زیبا می شود.
مسیر دسترسی
آدرس: استان اصفهان، شهر اصفهان، خیابان باغ گلدسته، پارک شهید رجایی، کاخ هشت بهشت
دسترسی به کاخ هشت بهشت به جهت اینکه در مرکز شهر اصفهان قرار دارد، بسیار آسان است.
خودروی شخصی
اگر می خواهید با خودروی شخصی خودتان به سمت کاخ هشت بهشت راه بیفتید حتما از نقشه های آنلاین کمک بگیرید، چرا که در سطح شهر اصفهان محدودیت های ترافیکی وجود دارد و شما نمی توانید به صورت مستقیم به این کاخ دسترسی داشته باشید.
مترو
در میدان امام حسین که قدری بالاتر از پارک شهید رجایی و کاخ هشت بهشت قرار دارد، ایستگاه مترویی به همین نام وجود دارد که با استفاده از آن می توانید به هشت
بهشت دسترسی پیدا کنید. تنها کافی ست مسیرتان به سمت خیابان چهارباغ یا خیابان گلدسته را پیدا کنید و از آنجا به باغ هشت بهشت (پارک شهید رجایی) و کاخ برسید.
اتوبوس
اما ساده ترین راه دسترسی به کاخ هشت بهشت استفاده از اتوبوس های شرکت واحد است. دو ایستگاه اتوبوس خیابان باغ گلدسته (خیابان هشت بهشت) و ایستگاه هشت بهشت بزرگمهر در خیابان باغ گلدسته (بخش شمالی پارک) نزدیکترین ایستگاه ها برای رسیدن به کاخ هشت بهشت محسوب می شوند.
اطلاعات بازدید:
هزینه: ۳۰۰۰ تومان برای اتباع ایرانی و ۲۰۰۰۰ تومان برای اتباع خارجی
ساعت دسترسی: ۰۹:۰۰ تا ۱۶:۰۰
جاذبه های اطراف
کاخ هشت بهشت همان گونه که گفتیم در بافت تاریخی اصفهان قرار دارد و به جاذبه های تاریخی زیادی مانند جاذبه های زیر نزدیک است:
- کاخ چهلستون در فاصله ۸۰۰ متری پیاده
- میدان نقش جهان در فاصله ۱٫۵ کیلومتر پیاده
- سی و سه پل در فاصله ۲٫۵ کیلومتری
- هتل عباسی در فاصله ۳۰۰ متری پیاده
مقایسه کاخ چهلستون قزوین و کاخ هشت بهشت اصفهان
گفته می شود در میان ساختمان های تاریخی ایرانی، بنا و معماری کاخ هشت بهشت اصفهان به کاخ چهلستون قزوین شباهت بسیاری دارد. طرح معماری و پلان کاخ هشت بهشت شبیه کاخ سلطنتی قزوین است و فقط فاقد راهروها و غلام گردشی هایی است که اطراف بنای کاخ چهلستون را دربرگرفته اند. هشت بهشت همانند کاخ چهلستون پلانی برونگرا و هشت گوشه دارد که اتاق های درونی آن نامتقارن هستند؛ اما در نمای بیرونی متقارن به نظر می رسند. هر دو بنا در وسط باغی ساخته شده که در معماری ایرانی به این گونه سازه ها کوشک گفته می شود.
دیگر هشت بهشت های ایران
البته کاخ هشت بهشت اصفهان، تنها کاخ با این نام در دوره صفویه نبود. در دیگر پایتخت های صفوی، قزوین و تبریز نیز بناهایی با نام هشت بهشت وجود داشت اما امروز دیگری اثری از آنها باقی نیست.
ورود به صفحه اختصاصی معرفی کاخ چهلستون قزوین
کاخ هشت بهشت در نظر سیاحان و جهانگردان
پیش از این در قسمت تاریخچه با شرح کاخ هشت بهشت از دید تعدادی از برترین سیاحان دنیا آشنا شدیم. اما این تمام توصیف هایی نیست که جهانگردان و تاریخ شناسان بزرگ از این عمارت کرده اند. در ادامه به بررسی تعدادی دیگر از این دیدگاه ها و توصیف ها می پردازیم تا تصویر ذهنی مان از کاخ هشت بهشت در دوره های مختلف زمانی را کامل و کامل تر کنیم و با ارزش معماری و هنری این مکان بیشتر آشنا شویم.
گوست | زمان بازدید در دوره فتحعلی شاه قاجار
این عمارت در وسط باغ به اندازه دو متر از سطح زمین بلندتر ساخته شده است و ۳۰ متر طول و ۳۵/۲۶ متر عرض دارد. اطاق هـاى آن تماما منقش و گچبرى و در‌هایش خاتم سازى و زیباست. تاﻻر وسط گنبدى شکل است و در وسط آن حوضى هشت ضلعى به قطر ۳٫۳۰ متر از مرمر عالى به چشم می خورد. حوضی که به حوض مروارید معروف است و طورى حجارى شده است که وقتى آب از سوراخ هایش خارج می شود انگار دانه مروارید از آن خارج می شود. پلکان هاى این عمارت طورى بنا شده که از هر طرف به عمارت بالایی و پایینی قابل دسترسی باشد. عمارت غلام گردشی ها و تالارهای بسیار دارد و درختان کهن و چنارهاى مرتبى آن را احاطه کرده اند، قسمتى از آب جوى شاه از مقابل عمارت باﻻیی داخل این باغ می‌شود… .
در و دیوارها، ازاره ها، هﻼلی ها، گنبدها و باﻻخره تمام این عمارت سرتاپا از طلا تزیین یافته و اشکال و تصاویر گوناگون پرندگان، گل ها و غیره بر زیبایی آن افزوده اند. قصر تابلوهای منقش و زیبایی دارد که توجه را به خود جلب می کند.
انگلرت کمپفر سیاح آلمانی | زمان بازدید در دوره شاه سلیمان
… درباره این کاخ می گویم آن هم برای اینکه فقط به ذکر اهم مطالب درباره آن اکتفا کرده باشیم که در وسط یک میدان عریض باز که با تخت سنگ های چهار گوش فرش شده قرار دارد. در فواصل معین یک ردیف نیمکت مرمری و همچنین یک جوی آب در دور آن تعبیه شده است. از همه اطراف حاشیه باغ پیاده روهایی که دور آنها را نرده های زیبایی گذارده اند و در هر دو طرف آنها چنار کاشته‌اند به طرف کاخ کشیده شده است. در داخل، سلسله خیابان هایی که از طرف شمال به جنوب کشیده شده است، با باغچه هایی دلربا قطع می شود، در حالی که ردیف های شرقی-غربی، آبی را که در چهارباغ در زیرزمین گرفته می‌شود به باغ هدایت می‌کند، این آب به کار پر کردن استخر می خورد که یازده قدم عرض دارد و از سنگ های چهارگوش ساخته شده است و مرغابی ها و قو‌ها بر سطح این استخر شناورند… .
مادام دیولوفوآ سیاح فرانسوی | زمان بازدید در دوره ناصرالدین شاه
موقع رفتن از چهلستون به کاخ هشت بهشت باید از کنار حوضی عبور کرد که در میان دو باغ واقع شده است. این باغ سلیقه و ذوق ایرانی را به خوبی نشان می دهد، نه به پارک های انگلیسی که از باغچه های چمنزار و تپه های گل و درختان نشاط آور آراسته شده شباهتی دارند و نه به باغ های فرانسه قرن هفدهم که کاملا بی نظم و تاثرآور بودند.
این باغ ها دارای درختان چنار بسیار بلندی هستند که شاخه های آنها را تا راس تراشیده اند و زمین هم به منزله مزرعه وسیعی ست که در آن گل های فشرده و درهم به طور بی نظمی کاشته اند و ابدا نظم و ترتیب و مرغوبی جنس و رنگ در آنها مراعات نشده است. اگرچه از نزدیک منظره عجیب و بدنمایی دارند ولی باید اعتراف کنم که از دور مخصوصا در آفتاب بسیار خوش نما و جالب توجه هستند و هر گلی بیشتر از پروانه های قشنگ که آن را با بال های ظریف خود نوازش می دهد جلوه گری می کنند. در آن طرف حوض، کاخ هشت ضلعی هشت بهشت واقع شده که مرکب از یک سالن بزرگ مرکزی و چهاررواق و چهار دستگاه عمارت است و به وسیله پله ها و گالری هایی که روی رواق ها ساخته شده با هم ارتباط دارند. در روی دیواری که در نزدیکی رواق است دو تابلوی بزرگ دیده می شود که در یکی از آنها صورت فتحعلی شاه با پسرانش ترسیم شده و در تابلو دیگر او را در حالی که مشغول شکار حیوانات وحشی ست نشان می دهد. شاه روی اسب خم شده و نیزه ای در دهان حیوان درنده و مهیبی فروبرده است که معلوم نیست شیر است یا پلنگ. عمارت هشت بهشت هم مانند چهلستون خالی از سکنه است و فرش و مبلی در آن دیده نمی شود. از هشت نفر حوری یعنی زنان سوگلی فتحعلی شاه هم که سابقا زینت افزای هشت بهشت بوده اند ابدا نام و نشانی نمانده است. همین قدر معلوم است که هشت ملکه زیبا شصت سال قبل در این کندوی سلطنتی به سر می بردند.
چون سرتیپ دکتر به من اطلاع داد اینجا (کاخ هشت بهشت) مدرسه است من از او تشکر کردم زیرا که بدون اطلاع، هرگز خیال نمی کردم که در مدرسه ای هستم. نیمکت و میز و تخته سیاه و تریبون معلم و کتابخانه در اینجا از جمله چیزهای بی فایده محسوب می شود. ایرانی ها بزرگ و کوچک، خوشنویس و بدنویس، شاگرد و معلم، همه کاغذ را به کف دست قرار داده یا روی زانو می گذارده و می نویسند. هرگاه فرشی روی زمین افتاده باشد و چوب فلکی هم در کنار دیده شود می توان فهمید که اینجا دیوان خانه یا مکتب است.
آقای حسینی اداره باستان شناسی اصفهان | بازدید در سال ۱۳۳۴ خورشیدی
این عمارت را فعلا آقاى ابوالفتح قهرمان (سردار اعظم) به موجب دستخطى مالک و در تصرف دارد و از قرار مشهور در اراضى و باغات قدیمى آن تغییراتى داده و کاخ اصلى به حال خود ولى مخروبه باقى است. ذخایر آن از بین رفته است. یک دفعه در دوره وزارت سید ضیاءالدین باغ ملى شد ولى در زمان شاه فقید مسترد و مجددا درش بسته شده است. در سال ۱۳۳۴ شمسى که از این عمارت بازدیدى به عمل آمده محتاج به تعمیرات کامل است زیرا نقاشی هاى زیبا و گچبری هاى عالى (نظیر تزیینات عالى قاپو) آن از بین رفته و آنچه باقى است نیز جلب توجه می نماید. اشکال وحوش و طیور و شکارگاه ها که بعضى قدیمى و برخى جدید بر روى کاشى نقش و در پشت بغل هاى اطراف نصب شده جالب توجه و تماشایی است. مساحت فعلى آن قریب ۷۵۰۰ متر مربع است.
