رسانه ۷: وقتی که محمدجواد ظریف در بازگشت از فرانسه توئیت کرد که «روزهای مهمی در راه است»، کمتر کسی تصور می‌کرد که شاید منظور او دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا باشد. اما خیلی زود معلوم شد که سفر ناگهانی رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به بیاریتس برای هماهنگ‌سازی دیدار حسن روحانی و دونالد ترامپ بود. هر چند که نه او و نه هیچکدام از مقامات ایران در این خصوص به طور رسمی اظهارنظر نکردند. البته روحانی اندکی پس از دیدار‌های ظریف با مقامات فرانسه، در سخنانی مبهم اعلام کرد که حاضر است برای رفع مشکلات با هر شخصی دیدار کند.
رئیس‌جمهور ایران در همایش «دستاورد‌های دولت در توسعه زیرساخت‌های روستایی» گفت: «معتقدم برای منافع کشور از هر ابزاری باید استفاده کرد. اگر بدانم که به جلسه‌ای بروم و با کسی ملاقات کنم که در نتیجه کشور آباد شده و مشکلات مردم حل می‌شود، دریغ نمی‌کنم؛ اصل منافع ملی ما است.» آیا این اظهارات، شامل ترامپ هم می‌شود؟ هنوز به دقت معلوم نیست. اما از آنجا که روحانی از دیدار با همه رهبران جهان، به جز دونالد ترامپ و بینامین نتانیاهو، منع نشده است، این اظهارنظر به طور گسترده تلاشی برای زمینه‌سازی جهت دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا ارزیابی شد. دیدار با نتانیاهو هم از اساس قابل تصور نیست.
دیدار تاریخی در نیویورک؟
اما آنچه دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا را محتمل‌تر از همیشه کرد، اظهارات صریح و بدون شائبه ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، و همتای آمریکایی‌اش، دونالد ترامپ است. این دو که در پایان نشست گروه هفت در یک نشست خبری مشترک صحبت می‌کردند، درباره دیدار سران ایران و آمریکا در آینده نزدیک ابراز امیدواری کردند. ماکرون با بیان اینکه شرایط برای دیدار ترامپ و روحانی آماده شده است، گفت: «مذاکرات برای فراهم کردن مقدمات ملاقات آقای ترامپ با حسن روحانی در جریان است و من امیدوارم در هفته‌های آینده، بر اساس این گفتگو‌ها بتوانیم شاهد دیدار پرزیدنت روحانی و پرزیدنت ترامپ باشیم.»
اما آنچه دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا را محتمل‌تر از همیشه کرد، اظهارات صریح و بدون شائبه ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، و همتای آمریکایی‌اش، دونالد ترامپ است. این دو که در پایان نشست گروه هفت در یک نشست خبری مشترک صحبت می‌کردند، درباره دیدار سران ایران و آمریکا در آینده نزدیک ابراز امیدواری کردند. ماکرون با بیان اینکه شرایط برای دیدار ترامپ و روحانی آماده شده است، گفت: «مذاکرات برای فراهم کردن مقدمات ملاقات آقای ترامپ با حسن روحانی در جریان است و من امیدوارم در هفته‌های آینده، بر اساس این گفتگو‌ها بتوانیم شاهد دیدار پرزیدنت روحانی و پرزیدنت ترامپ باشیم.»
ترامپ نیز به نوبه خود برای دیدار با روحانی اعلام آمادگی کرد و گفت: «احساس خوبی درباره ایران دارم. فکر می‌کنم او (روحانی) قرار است بخواهد (با من) دیدار کند و وضعیت‌شان را حل کند. آنها به شدت رنج می‌کشند.»
در همین نشست خبری، ماکرون گفت روحانی به او گفته است که از دیدار با ترامپ استقبال می‌کند.
زمان و مکان دیدار هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. ماکرون ابراز امیدواری کرده که این دیدار در «هفته‌های آینده» انجام شود. در سپتامبر، یعنی چند هفته آینده، نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار خواهد شد. هم روحانی و هم ترامپ در نشست‌های این مجمع شرکت خواهند کرد؛ بنابراین محتمل‌ترین سناریو این است که روحانی و ترامپ در اواسط سپتامبر در نیویورک دیدار کنند. البته سناریوی دیگری هم قابل تصور است و آن این است که روحانی و ترامپ ممکن است در فرانسه یا شاید سوئیس دیدار کنند. چون هماهنگ‌کننده اصلی این دیدار فرانسویها هستند.
معروف است که ترامپ به دیدار‌های پرهیاهو و عکس گرفتن با رهبران مناقشه‌برانگیز خارجی علاقه وافری دارد. او با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، چند بار دیدار کرد و حتی نخستین رئیس‌جمهور آمریکا شد که پای خود را در خاک کره شمالی گذاشت. دیدار با روحانی نیز قطعا یک دیدار تاریخی و بی‌سابقه خواهد بود و در کل جهان بازتاب بسیار وسیعی خواهد داشت؛ حتی اگر هیچ دستاورد ملموسی نداشته باشد.
اما پرسش اصلی این است که آیا چنین دیداری امکان‌پذیر است؟ و اگر اتفاق بیافتد چه پیامد‌هایی خواهد داشت؟
درست است که ایران و آمریکا در چهل سال گذشته، روابط دیپلماتیک نداشته‌اند، اما به لحاظ نظری، دیدار ترامپ و روحانی امکان پذیر است. هر چند که این دیدار در عمل، موانع ذهنی و عملی زیادی خواهد داشت. بالاترین سطح دیدار‌های ایران و آمریکا، در سطح وزرای خارجه بود که در جریان مذاکرات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اتفاق افتاد. اتفاقا یکی از موانع اصلی دیدار روسای جمهور دو کشور همین توافق است. روحانی و ظریف با تمام توان‌شان بر امضای این توافق تمرکز کردند. اما کمی پس از شروع اجرای آن و بدون اینکه ایران توافق را نقض کند، ترامپ به طور یکجانبه از این توافق خارج شد و تمام تحریم‌های کشورش را علیه ایران اعمال کرد.
حال ترامپ از ایران می‌خواهد که بار دیگر به مذاکره برگردد و این بار نه فقط بر سر برنامه هسته‌ای، بلکه درباره برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای هم مذاکره کند و امتیاز بدهد. روحانی که نتوانسته است برجام را به سرانجام برساند، به آسانی نمی‌تواند مذاکرات جدید با آمریکا را آغاز کند و با ترامپ دیدار کند.
با این حال، در عالم سیاست و دیپلماسی هیچ چیزی غیرممکن نیست. شرایط داخلی و خارجی ممکن است ترامپ و روحانی را به سمت تابوشکنی سوق دهد.
روحانی یک روز پس از اعلام آمادگی تلویحی برای دیدار با ترامپ، تغییر رفتار ایران را به رفع تحریم‌های آمریکا مشروط کرد. اما این اظهارات ممکن است تلاشی برای مانور دیپلماتیک قبل از دیدار باشد.
تابوشکنی روحانی و ترامپ چه پیامد‌هایی خواهد داشت؟
اما صرفنظر از سختی‌ها و موانع دیدار احتمالی روسای جمهور دو کشور، چنین دیداری تا چه اندازه ممکن است یخ چهل ساله روابط ایران و آمریکا را بشکند؟ در یک ارزیابی اولیه می‌توان گفت که دیدار روحانی و ترامپ به رغم اهمیت تاریخی آن، بعید است که در کوتاه مدت تحولی در مناسبات تهران و واشنگتن ایجاد کند. چرا که دیوار بی‌اعتمادی میان دو طرف به قدری بلند است که نمی‌شود با یک دیدار آن را منهدم کرد. روحانی یک روز پس از اعلام آمادگی تلویحی برای دیدار با ترامپ، از احتمال تبدیل شدن دیدارش به فرصتی برای عکس گرفتن ابراز نگرانی کرد و گفت: «ما به دنبال عکس (گرفتن) نیستیم اینکه کسی بخواهد با حسن روحانی عکس بگیرد، امکان‌پذیر نیست، فوتوشاپش امکان‌پذیر است، اما ثبت تصویر واقعی آن امکان‌پذیر نیست مگر آنکه آمریکایی‌ها روزی از تمام تحریم‌های ظالمانه‌شان دست بردارند و به حقوق ملت ایران احترام بگذارند؛ در آن زمان شرایط جدیدی خواهد بود.»
روحانی پیش از این به طور تلویحی گفته بود که حاضر است برای رفع مشکلات اقتصادی با ترامپ دیدار کند. اما بعید است که آمریکا قبل و یا حتی در جریان مذاکرات یا دیدار با روحانی تحریم‌های خود را بردارد. ترامپ در جریان نشست گروه هفت چند بار تاکید کرد که آمریکا چیزی به ایران «پرداخت نخواهد کرد» و خسارت‌های ایران از تحریم‌های کشورش را هم جبران نخواهد کرد. علاوه بر این، ترامپ تاکید کرد که حتی کانال فروش نفت ایران هم محدود و مدت‌دار خواهد بود
خبرنگاری از ترامپ پرسید منظور از ملاقات با روحانی در هفته‌های آتی چیست؟ ترامپ پاسخ داد: «ایران دچار محدودیت در منابع مالی خود شده است و یادتان باشد من چیزی به آنها پرداخت نخواهم کرد. {آنها به ما نیاز دارند نه ما} و اگر قرار ایجاد یک کانال برای فروش محدود نفت تایید شود، این کانال در مدت زمان محدود تعریف خواهد شد و خیلی زود منقضی خواهد شد {تا ایران بتواند کمی نفت بفروشد}. اما من چیزی به آنها پرداخت نخواهم کرد. این کار نه با مشارکت آمریکا بلکه با حضور چند کشور صورت خواهد گرفت.»
گذشته از این، مذاکرات کره شمالی و آمریکا نیز نشان داد که دیدار‌های پرهیاهیوی دونالد ترامپ و کیم جونگ اون کمکی به رفع تحریم‌های کره شمالی نکرد. فراتر از این، برخی کارشناسان معتقدند که حتی اگر ایران به آمریکا امتیاز دهد و توافقی جدید میان دو طرف امضا شود، معلوم نیست آمریکا تحریم‌ها را صادقانه رفع کند. در همین رابطه، دکتر فؤاد ایزدی، کارشناس مسائل آمریکا و استاد دانشگاه تهران، به فرارو گفت: «تنها کاری که مذاکره می‌کند این است که به دولت آمریکا کمک می‌کند. چون الآن تحت فشار است و سیاست خارجی‌اش جواب نداده. می‌گوید موفق شدم ایران را پای میز مذاکره بیاورم. مذاکره یعنی چه؟ یعنی شما امتیاز هسته‌ای سرجای خود، امیتازات بیشتری هم بدهید بعد ما کار‌هایی که قبلا قرار بود انجام دهیم را معلوم نیست انجام بدهیم یا نه. از این جهت نشانه‌ای نمی‌بینیم که سبک مذاکراتی آمریکا تغییر کرده باشد.»
در حال حاضر هم ناظران و هم مقامات ایران با احتیاط به این دیدار نگاه می‌کنند. ظریف پس از بازگشت از فرانسه، در توئیتی گفت: راه پیش رو دشوار است، اما به امتحانش می‌ارزد. ذات دیپلماسی همین است. در عرصه دیپلماسی و روابط بین الملل، به هنگام اوج‌گیری تنش‌ها، همیشه راهکار‌ها و ابتکار عمل‌های زیادی مطرح می‌شود. هر چند که ممکن است بعضی تلاش‌ها به نتیجه نرسد. با این حال، دیپلمات‌ها راهکار‌های متعددی را امتحان می‌کنند.
از دیدگاه برخی ناظران، امتحان مذاکرات روحانی و ترامپ ممکن است به نتیجه مطلوبی نرسد. ولی چنین امتحانی می‌تواند راه حل و فصل مشکلات میان دو طرف به شکل مسالمت آمیز را هموار کند. دکتر هرمیداس باوند، کارشناس مسائل بین الملل، به فرارو گفت: «تنها راه این است که مذاکره کنیم. مذاکره دال بر این نیست که حتما به نتیجه برسد، ولی برای حل موضوع باید مذاکره کرد.»
هنوز دیدگاه واحدی درباره احتمال دیدار روحانی با ترامپ وجود ندارد. همانطور که انتظار می‌رفت برخی محافل رسانه‌ای محافظه‌کار در ایران با چنین دیداری مخالفت کردند. اینکه آیا چنین محافلی با دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا، که قطعا یکی از بزرگترین تغییرات در سیاست خارجی ایران در چهل سال گذشته خواهد بود، کنار خواهند آمد یا خیر، پرسشی است که در حال حاضر پاسخ آن معلوم نیست. باید منتظر ماند و دید که در هفته‌های آینده آیا میان جریان‌های سیاسی ایران درباره دیدار احتمالی روحانی و ترامپ اجماع بوجود می‌آید یا اینکه مانند ماجرای برجام دو قطبی شدیدی میان حامیان و مخالفان شکل خواهد گرفت.
