مردم سراسر جهان نسبت به جشن ها و مراسم تاریخی خود اهمیت زیادی می دهند. هر ملت و قومی دارای چندین جشن ملی می باشند و با رعایت و انجام آداب و رسوم خاص مربوط به هر جشن، به بزرگداشت آن جشن می پردازند. در ایران هم جشن های ملی و همچنین جشن های مذهبی زیادی وجود دارد که هرساله مردم به برپایی آنها می پردازند. به مانند جشن های شب یلدا و جشن مهرگان که از جشن های ملی ایران باستان محسوب می شوند. همچنین جشن های مذهبی زیادی هم به مانند ولادت های امامان وجود دارند که مسلمانان در تاریخ خاص خودش به برپایی آن می پردازند. اما تمام ایرانی ها عید نوروز را به عنوان بزرگترین و مهمترین جشن ملی می شناسند و هر سال به بهترین نحو ممکن در عید نوروز را جشن می گیرند. تاریخچه عید نوروز به زمان ایران باستان بر میگردد به طوری که این جشن هم اکنون مختص ایران نمی باشد و در کشور های همسایه به مانند افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و بخش هایی از ترکیه و هند هم هرساله نوروز را جشن می گیرند. در ادامه می خواهیم آداب و رسوم و تاریخچه عید نوروز را به شکلی دقیق بررسی نماییم.
تاریخچه عید نوروز
تاریخچه عید نوروز همانطور که می دانیم به ایران باستان بر می گردد. طبق اثرات تاریخی و گفته تاریخدان های برجسته دنیا، تاریخچه عید نوروز به قبل از شکل گیری ایران برمی گرددف یعنی پیش از دوره مادها و هخامنشیان. در حدود ۳هزار سال قبل از میلاد، دو عید در آسیای میانه و آسیای غربی وجود داشته به نام عید آفرینش که زمان آن اول پاییز بود و همچنین عید رستاخیز که زمان جشن گرفتن آن در اول بهار بوده است. اما مدت ها بعد از آن، این دو عید به یک عید تلفیق شدند که در اول بهار جشن گرفته می شده.
اما مدت ها بعد از آن و در ایران قدیم، سوگ سیاوش یا همان آیین مرگ سیاوش با عید نوروز پیوند خورده است بطوریکه مدتی کوتاه قبل از عید نوروز، مردم به سوگ سیاوش می نشستند و بعد از مدت کوتاهی به برپایی جشن عید نوروز می پرداختند. به شکلی که انگار سیاوش زنده شده است! آریایی هایی که به منطقه فلات ایران وارد شدند، به تدریج آیین های خود را با باورهای قبلی مردم منطقه تلفیق نمودند. همچنین جمشید را بنیان گذار عید نوروز می شناسند. همچنین درباره تاریخچه عید نوروز باید به یک نکته تقریبا مهم اشاره کرد که این عید توسط داریوش بزرگ به مصر هم منتقل شد و در ان منطقه هم پس از آن نوروز را جشن می گرفتند. مدتی قبل اسنادی از دولت اشکانیان در تاجیکستان پیدا شد که مشخص می کند که نوروز در آن زمان در آغاز بهاران بوده است.
در دوره ساسانیان بخش کوچکی از مردم وجود داشتند که پیرو آیین زرتشت نبودند اما با توجه به اینکه در منطقه تحت حکمرانی ساسانیان قرار داشتند، نوروز را جشن می گرفتند. بعضی از شواهد تاریخی هستند که نشان می دهند در دوره ساسانیان سال های کبیسه رعایت نمی شدند. به همین دلیل هر چهار سال یک روز به اشتباه این عید با تاخیر می افتاد و همین باعث شده تا این عید در تمامی فصول برگزار شود.
یکی دیگر از نکات مهم دربارهتاریخچه عید نوروز این است پنج روز اول فروردین را مردم به جشن گرفتن نوروز می پرداختند که به همین دلیل به نوروز عامه معروف است و روز ششم که مختص جشن درباری نوروز بوده است را نوروز بزرگ می نامیدند. مجموعه رسوم عید نوروز و جشن های بهاری با جشن سوری و به وسیله آتش آغاز می شد و در روز سیزده فروردین یا همان سیزده بدر پایان می یافته است.
آداب و رسوم عید نوروز
همانطور که درباره تاریخچه عید نوروز بیان نمودیم، قدیمی ترین جشن ایرانیان همین نوروز بوده است و به همین دلیل مسلما از آداب و رسوم زیادی هم بهره می برد که مردم هم اکنون هم پس از گذشت چند هزار سال هم بیشتر آداب و رسوم آن را به درستی انجام می دهند. آداب و رسوم عید نوروز با مراسم چهرشنبه سوری برگزار می شود که در ادامه به تک تک این آداب اشاره خواهیم نمود.
چهارشنبه سوری از اصلی ترین رسوم در تاریخچه عید نوروز
چهارشنبه سوری
چهاشنبه سوری مراسمی است که به شکل یک جشن برگزار می شود به شکلی که در شب آخرین چهاشنبه سال و کمتر از یک هفته مانده به شروع عید نوروز آغاز می شود. در این شب دوستان و آشنایان در محلی جمع می شوند به مانند بیرون خانه و جلو در و یا در محلی خارج از شهر و در یک مکان بدون سکنه. تقریبا محل انجام این مراسم مهم نیست و هرکسی در هرکجایی می تواند این جشن را برگزار نماید و از آداب و رسوم عید نوروز پیروی کرده باشد. در این شب مردم به روشن کردن آتشی نه زیاد بزرگ می پردازند و از روی آن به دفعات می پرند. خود مراسم چهارشنبه سوری دارای رسومی می باشد. یک نمونه از انها در زمان پرش از روی آتش است که این جمله را می گویند: زردی من از تو، سرخی تو از من .این جمله بدان معنیست که بیماریها و بدی ها را از من بگیر و سرخی یا همان روشنایی و روحی تازه را به من بده تا در سال جدید با شور و حرارت نو زندگی را دوباره شروع نمایم.
خرید لباس عید
یکی دیگر از آداب و رسوم عید نوروز خرید لباس نو است که مختص حالا نیست و در همان قدیم هم مردم برای عید لباس نو می خریدند. بطوریکه باید گفت خرید لباس نو در تاریخچه عید نوروز جا دارد. در قدیم مردم برای عید پارچه هایی بهرنگ های روشن و شاد می خریدند و به دلیل برخی از اعتقادات، آنها را خودشان می دوختند.
از دیگر اداب و رسوم عید می توان به سفره هفت سین اشاره کرد که در آن به جز قرآن و تنگ ماهی، هفت خوراکی و میوه ای که با حرف سین آغاز می شود را به مانند سیب در آن قرار می دادند. و در زمان تحویل سال همه دور این سفره می نشینند و به دعا و نیایش می پردازند. خانه تکانی هم از دیگر رسوم عید نوروز محسوب می شود و مردم قبل از عید؛ مثلا ۲۰ روز قبل از شروع عید شروع به تمیز کردن خانه می پردازند به شکلی که در روز اول عید خانه به تمیزترین حالت ممکن تبدیل شده باشد. تمام ما خانه تکانی را تجربه کرده ایم و در این مورد به مادر و پدر خود کمک کرده ایم و حس می کنیم که خانه تکانی سرشار از احساسات مثبت و لذتبخش است.
سفره هفت سین
دید و بازدید عید هم از مهمترین بخش ها و آداب و رسوم عید نوروز می باشد و تمام فامیل و اقوام برای دیدن هم به خانه یکدیگر می روند. این کار به شکلی انجام می شود که ابتده اعضای یک فامیل در روزهای اول عید به خانه بزرگترهای فامیل مانند پدربزرگ و مادربزرگ می روند. این دید و بازدید را مهم قلمداد می کنند زیرا بخشی از آموزه های دینی ما هم محسوب می شود. در این دید و بازدید ها، بزرگان به کوچکتران عیدی می دهند که همین عیدی هم از رسوم قدیمی و دلنشین عید نوروز محسوب می شود.
اما آخرین مراسم برگزار شده در عید نوروز مراسم سیزده بدر است و در این روز که سیزدهم فروردین می باشد، مردم به کوه و دشت و جنگل می روند. به همین دلیل این روز به روز طبیعت هم معروف شده است. در این روز مرده سبزه های سفره هفتسین را با خود به بیرون از شهر می برند و در طبیعت رها می کنند.
